Περιοδικό ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ - Καζαντζάκης: Η αλήθεια κάτω από το ψέμα

Η ράτσα σου είναι το μεγάλο σώμα, το πε­ρασμένο, το τωρινό καί το μελλούμενο· Ε­σύ είσαι μιά λιγόστιγμη έκφραση, αύτή ειναι το πρόσωπο. Έσύ είσαι ο ίσκιος, αυτή το κρέας·"

Ν.ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ   "ΑΣΚΗΤΙΚΗ

 "Οταν,  ζωντανεμένα στο πρόσωπο του αύτοκράτωρος Θεοδοσίου (του κατ'έκκλησίαν "μεγάλου") το πάθος, το δόγμα κι ο φανατισμός έδίωκαν τό καί άπό βαρβάρους σεβαστό Ελληνικό Πνευματικό Οικοδόμημα, η έξέλιξις των Κοινωνικών άξιών είχε ήδη προδιαγραφεί: Τό δόγμα θά αντικαθιστούσε την λογική, ο φανατισμός τήν σύν­εση, ή αδιαλλαξία τήν διαλακτικότητα. Στό πέρασμα τών αιώνων, αναρίθμητοι πρωτοπόροι του πνεύματος η τών επιστημών, σάν τον Βολταίρο καί τον Γαλιλαίο, γνώρισαν τά ξεσπάσματα του φανατικού συντηρητισμού της θρησκείας. Κάτι, πού στις σύγχρονες,μέρες ζων­τανεύει, με την περίπτωση Καζαντζάκη.

Λογοτέχνης αλλά καί φιλόσοφος ο Καζαντζάκης  Καί γιά τοΰτο βαθύτερος, πληρέστερος, αλλά καί πιό παρεξηγημένος. Οι πρωτόγνωρες άντιλήψεις του     γιά τον θεό(τον  Αόρατο όπως τόν λέει) έτάραξαν τά μα­κάρια νερά της εκκλησίας, πού, γιά νά άμυνθη,τόν.. αφόρισε,  εξαπολύοντας ταυτόχρονα πόλεμο λάσπης εναν­τίον του. Τά επίθετα "άντίχρηστος","άνθέλληνας", Μη­δενιστής" καί "κομμουνιστής" έγιναν γεγονός, πού έπισύρεται καί στίς μέρες μας από φανατικούς καί ήλιθίους. 

Τό θαυμάσιο λογοτεχνικό του έργο  δέν θά κάνωμε τό σφάλμα νά τόν χαρακτηρίσωμε "τόν καλύτερο" η "τόν πρώτο", πήρε τόσο διαφορετικό δρόμο άπό τούς άλλους λογοτέχνες, πού σίγουρα είναι ο πρώτος σ' αύτό,  ίσως κι' ό τελευταίος μαζί- αποτελεί  Εθνική πα­ρακαταθήκη καί δέν χρειάζεται γι αυτό νά     συμφωνή μέ τά δόγματα τών φανατικών, όπως  Εθνική παρακατα­θήκη αποτελούν τά έργα του Πλάτωνος αλλά καί καί του  Επίκουρου,  του  Εμπεδοκλέους, αλλά καί του Δι­ογένους. Τό φιλοσοφικό του όμως έργο, ίσως είναι κά­τι παραπάνω: 

Είναι ή πρώτη έρωτοτροπία του σύγχρονου Ελληνικού Πνεύματος μέ το πνεύμα τών προσωκρα­τικών χρόνων: Την Βουλησιοκρατία, πού ανανεννημένη άπό τά κορυφαία πνεύματα τών τελευταίων αιώνων, αποτελεί σήμερα, μετά άπό 2.000 χρόνια δογματισμού καί σκότους, το λυκαυγές του Άνθρώπου. Μαθητής καί άμετρα θαυμαστής του ΝΤΤΣΕ, ο Καζαντζάκης έμαθε νά σκέφτεται βαθειά, δέν έφτασε όμως τήν πληρότητα του δασκάλου του· Ή λογοτεχνική του όμως δεινότητα του επέτρεψε, στά λιγοστά φιλοσοφικά του έργα, νά επικοινωνεί καλύτερα με τον αναγνώστη του καί νά τον συνεπαίρνη. Καί είναι ποαγματικό ευτύχημα νιά τούς 'Έλληνες ότι μπορούν νά απολαύσουν το πνεύμα του Νίτσε, μέ τήν γλώσσα του Καζαντζάκη, στήν μετάφραση του έργου "Τάδε Έφη Ζαρατούστρα".

Το έργο του είναι μιά αδιάκοπη προτροπή στον αγώνα: τήν πραγμάτωση της θελήσεως. Οι. Φιλοσοφικές του αρχές αναβλύζουν πεντακάθαρες άπό τίς άράδες του: "Τίποτα δέν ύπαρχει  Μήτε ζωή μήτε θάνατος Κοιτάζω τήν ύλη καί το νου, σά δυό άνύπαρχτα ερωτι­κά φαντάσιιατα νά κυνηγιούνται νά σμίγουν, νά γεν­νούν καί ν'άφανίζουνται,  καί λέω "Αυτό θέλω !.

Ό  Άγώνας,  κατά τον Καζαντζάκη,  επιβάλλεται σαν Χρέος τού άνθρωπου απέναντι στήν φύση του. Ή    συν­ειδητοποίηση του Χρέους αποτελεί τήν άπαρχή τού  Α­γώνος καί τήν προετοιμασία τού άνθρωπου νια τήν Πο­ρεία του. Καί τότε,  ώριμος  πιά άνθρωπος,  υπακούον­τας στήν ορμέμφυτη Κραυγή,  το ξέσπασμα της θελήσεως αρχίζει  ν' άνηφορίζει τά σκαλοπάτια της Πορείας  του.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΚΑΛΟΠΑΤΙ: ΕΓΩ.

Ο Καζαντζάκης μιλά νια τήν μεταχείρηση τού ΕΓΩ άπό, τον άνθρωπο, έχοντας πάντα κατά νού τήν Πορεία προς τήν Δύναμη καί ίσως για πρώτη φορά οι επιταγές της Βουλησιοκρατίας γιά τον άνθρωπο εμφανίζονται τόσο καθαρά.

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΚΑΛΟΠΑΤΙ: Η ΡΑΤΣΑ·

Ή ράτσα σου είναι τό μεγάλο σώμα, τό πε­ρασμένο, τό τωρινό καί τό μελλούμενο. Έσύ είσαι μιά λιγόστιγμη έκφραση, αυτή είναι τό πρόσωπο. Έσύ είσαι ο ίσκιος, Αυτή τό κρέας.

"Εχοντας ν'άνέβη το πρώτο σκαλοπάτι, ο άνθρωπος παύει νά περιορίζη τις προσπάθειες του στό εγώ του πλαταίνει τά όριά του καί συμπεριλαμβάνει, τήν Ράτσα αναγνωρίζοντας στήν δική του Πορεία,  τήν Πορεία τών προγόνων καί τών απογόνων του,  τήν Πορεία της Ράτσας. Κι έτσι ο δρόμος της θελήσεως του ανθρώπου,    περνά μέσα καί συνταυτίζεται μέ τήν θέληση της Ράτσας τίς γενικότερες Φυλετικές τάσεις. Το ΕΓΩ καί ή ΡΑΤΣΑ Φθάνουν στήν υπέρτατη ευτυχία, καθώς το πάντρεμα τους εξασφαλίζει την συνέχεια της Πορείας, πού ταυτίζεται μέ τήν πνευματική ζωή του ανθρώπου. Προσο­χή  το ΕΓΩ καί ή ΡΑΤΣΑ πουθενά δέν συγκρούονται:

«Μήν πεθάνεις, γιά νά μήν πεθάνουμε» φω­νάζουν μέσα σου οί νεκροί. «Δέν προφτάσαμε νά χαρούμε τΙς γυναίκες πού πεθυμήσαμε  πρό­φτασε έσύ, κοιμήσου μαζί τους! Δέν προφτά­σαμε νά κάμουμε έργα τίς Ιδέες μας  κάμε τις έργα έσύ!

Δέν εγκαταλείπει το ΕΓΩ του ο άνθρωπος γιά χάρη της ΡΑΤΣΑΣ  το «πλαταίνει» κατά την έκφραση του Κα­ζαντζάκη, χωρίς νά λιγοστέψη τήν φροντίδα του γι αυ­τό. Ταυτίζει τά συμφέροντα του ΕΓΩ του, μέ τά συμ­φέροντα της ΡΑΤΣΑΣ.

Προχωρώντας στο τρίτο σκαλοπάτι,  τήν "Ανθρωπό­τητα",  ο άνθρωπος θά πλατύνη ακόμα περισσότερο το ΕΓΩ του καί,  τώρα πιά, καί τήν ΡΑΤΣΑ του θά ύπάρξη καί τέταρτο σκαλοπάτι:  "ή Γής"(το Σύμπαν). Κανέ­να από τά νέα βήματα δέν πρόκειται νά γίνη εις βά­ρος τών παλαιών:  Τό Σύμπαν,  ή   Ανθρωπότητα,  ή Ράτσα τό  Έγώ,  έχουν κοινές βλέψεις δέν συγκρούονται. Καί ο άνθρωπος,  εκτελώντας τό χρέος του προς  ενα άπ'αύτά, υπηρετεί καί τά άλλα.  ( Δέν βαρυέσαι, λέει ο Ζορμπάς,  τι "Ελληνας τι Τούρκος....Ό Άγγλος εργοδότης του απορεί καί τόν ρωτά γιά τήν στάση του στήν Κρητική επανάσταση του 1897· Κι αυτός αγριεύει ανοίγει τό πουκάμισο του,  δείχνει τις ουλές του, τά  χέρια του·

 ""Εχω σφάζει Τούρκους και Τούρκους έγώ, λέει περήφανα στον Άγγλο καί τά μάτια του σπαθί ζουν τον ορίζοντα: Ή αγάπη γιά τήν Ράτσα του δέν σημαίνει σωβινισμό· "Εχει εκτελέσει ακέραιο το χρέ­ος του προς τήν Ράτσα καί θά το ξανακάνη αν χρειασθή. Δέν σημαίνει μϊσος προς τήν ανθρωπότητα αύτό τό χρέος

Στήν " θέλησι της Δυνάμεως", ο δάσκαλος του ο Νίτσε γράφει:  (εισαγωγή) " 

Θαυμαστή άνακάλυψι γιά τόν εαυτό μας: Νά αποκτούμε συνείδησι του εαυτού μας, όχι τόσον ως ατόμου, αλλά ως άνθρωπότης".Σύμ­φωνα μέ τον Καζαντζάκη, ο Νίτσε εχει ανέβει το Τρί­το Σκαλοπάτι της Πορείας του όταν λέει τά λόγια αυ­τά* Τό ίδιο θαμπωμένος πρέπει νά εχη μείνει καί από τό ανέβασμα στό Δεύτερο σκαλοπάτι:  την Ράτσα.

Ρατσιστής λοιπόν ο Καζαντζάκης; Ναι, αλλά όχι μέ τήν αποκρουστική έννοια πού δίνεται στήν λέξη στόν καιρό μας. Αναγνωρίζει τις Φυλετικές διαφορές καί τήν σημασία της κληρονομικότητος. Αναγνωρίζει τήν αναγκαιότητα της μεταλαμπαδεύσεως τών Εθνικών διεκδικήσεων καί του αγώνος γιά τήν πραγμάτωση τους. Τέλος, αναγνωρίζει τό χρέος του ανθρώπου νά βαδίση πάνω στά χνάρια της Ράτσας του.

Νά ο Καζαντζάκης ο άπατρις !!

Τό πρώτο σου χρέος, έκτελώντας τή θητεία σου στή ράτσα, είναι νά νιώσεις μέσα σου όλους τους πρόγονους. Τό δεύτερο, νά φωτίσεις τήν ορμή τους καί νά συνεχίσεις τό έργο τους. Τό τρίτο σου χρέος, νά παραδώσεις στό γιό τή μεγάλη εντολή νά σέ ξεπεράσει.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 6 του Εθνικιστικού περιοδικού το ΚΙΝΗΜΑ τον Ιανουάριο του 1976