Η Φιλοσοφία των νεοτέρων χρόνων (Καρτέσιος, Φίχτε, Σέλλιγκ)

Από τήν Αναγέννησι καί μετά όταν ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός άρχισε νά ανδρώνεται  μι μεγάλη σειρά φιλοσόφων εμ­φανίστηκε στο πολιτιστικό προσκήνιο. Η Ευρωπαϊκή φιλοσο­φία είχε γεννηθή μέσα στή σύνθεση τής Αρχαίας Ελληνικής διανοήσεως καί εκείνου του ηθικού κλίματος πού ήταν ή κλη­ρονομιά τοΰ Χριστιανισμού.

Ό Καρτέσιος (RENE DECΚART) καί ό Φραγκίσκος Βάκων, ό ένας στήν Γαλλία καί ο άλλος οτήν Αγγλία είναι oι θεμελιω­τές του Ευρωπαϊκού φιλοσοφικού πνεύματος στόν 16ον και17ον κυρίως αιώνα. Αυτούς τούς ακολούθησαν ό Όλλανδός Βενέδικτος Σπινόζα, ο Γερμανός Λαίμπνιτς, τόν 18ο αιώνα ol Γάλλοι εγκυκλοπαιδιστές καί ο Εμμανουήλ Κάντ, ο κορυ­φαίος των Γερμανών ιδεαλιστών Γεώργιος-Φρειδερϊκος Χέγ­γελ, oι άναθεωρητές τής ιδεαλιστικής φιλοσοφίας τοΰ Χέγγελ Κάρολος Μαρξ καί Φριδερίκος ENGELS πού δημιούργησαν τό Ιδεαλιστικό ύλισμό οτύν 19ο αΙώνα. Καί τέλος στόν 20ο αΙώ­να ό Κικερκαντ, ο Κάρλ Γιάσπερς, ο Χαιντέγκερ δημιουργοί της φιλοσοφίας του ύπαρξισμού και ο Χουρσέλ τής φιλοσοφίας της Φαινομενολογίας.

"Ολα αυτά τά ρεύματα, είτε ιδεαλιστικά, είτε υλιστικά, είτε σύνθετα (σάν θεωρίες δηλαδή του δυϊσμού ή τής ταυτότητος) έχουν τρεις κοινές βάσεις:

1)         Δέν θεωρούν τόν κόσμο, τή Φύσι, σάν φαινόμενο δυναμικό αλλά τό βλέπουν σάν κάτι τo στατικό ή τό πολύ-πολύ κινητικό.

2)        Προωθούν τήν σκέψη τους μέ τήν βοήθεια της τυπικής λογικής, είτε μέ τήν βοήθεια τής διαλεκτικής μεθόδου, είτε μέ την βοήθεια τής ένοράσεως, είτε μέ τήν βοήθεια φαινομενολογικής μεθόδου μέσα σε ένα καθορισμένο άπό  πρίν σύστημα α­ναφοράς:  τό απόλυτο τής ανθρώπινης συνειδήσεως, παραβλέποντας έτσι ευρύτερες βιολογικές διεργασίες.

3)         Εδραιώνουν τήν φιλοσοφία τής Κοινωνιολογίας καί τής ιστορίας του Πολιτισμού πάνω σε εντελώς μηχανικές ή υπερβατικές αρχές πού βρίσκονται έξω από τόν άνθρωπο σάν ζωντανό βιολογικό όν.

Έτσι, ή Ευρωπαϊκή διανόησις σάν έκφρασις του ιδίου του Πολιτισμού της, σάν πρωτοπόρα σκέψις του, στέκεται μακριά γιά πολύ καιρό άπό μιά δυναμική θεωρησι του κόσμου. Βέβαια μέσα σ' αυτές τίς φιλοσοφίες υπάρχουν στοιχεία δυναμικά, αλλά διάσπαρτα καί χωρία καμιά συνοχή.

"Έτσι ό Κάντ διαβλέπει πρώτος ότι στή λογική τοΰ ανθρώ­που υπάρχουν καί όρια. Ό Χέγγελ δημιουργεί μία δυναμική πολιτειολογία πού καίτοι λανθασμένη διέπεται  από τήν γενική φιλοσοφική ηθική του. Ό Φουερμπαχ, μακριά άπό τήν στατική υλιστική οντολογία του στή φιλοσοφία τής Ιστορίας του αντίθετα προχωρεί επιλεκτικά εισάγοντας αποφασιστικά τήν έννοια τού συλλογικού Ανθρώπου σάν βιολογικού τύπου,

κάτι πού δέν τού συγχώρησαν ποτέ οι μετέπειτα ύλιστές. "Ο Μαρξ τέλος δέχεται μία βιοθεωρία, τουλάχιστον στό πρώτο στάδιο, αγωνιστική, αν καί μετά παρασύρεται ατό πνευματικό κατήφορο τής Ευρωπαϊκής παρακμής μιας καί αφού δέχεται  κάτι τέτοιο σταματά μέ τήν υλοποίηση τού κομουνισμού καί τής αταξικής κοινωνίας.

Παρ’ όλα αυτά, τόν 18ο αίώνα, τήν εποχή δηλαδή πού άρχι­σαν νά άκούγονται oι πρώτοι τριγμοί ατό Ευρωπαϊκό πολιτι­στικό οικοδόμημα, δύο φιλόσοφοι δημιούργησαν τίς προϋπο­θέσεις εκείνες μιάς δυναμικής κοσμοθεωρήσεως πού επέφερε το μεγάλο πνευματικό ρήγμα στήν Ευρωπαϊκή διανόηση: ό Γιό­χαν Φίχτε καί ο Φριδερίκος-Γουλιέλμος Σέλλιγκ. Ό JOHAN FΙCHTE (1762-1814) θεμελιώνει τήν οντολογία του σαν ιδεαλιστής ξεκινώντας από τόν Κάντ, μέ έναν τρόπο όμως πού απομακρύνει πολύ τή φιλοσοφία του από τά άλλα ι­δεαλιστικά ρεύματα. Ό Κάντ θεωρούσε ότι ό άνθρωπος γνωρίζει μέ τήν συνείδησή του τόν κόσμο σάν φαινόμενο καί όχι αυ­τόν τόν ίδιο. Ό κόσμος αυτός ό ίδιος αποτελεί τό πράγμα καθ’ εαυτό. Ξεκινώντας άπό έκεί ό Φίχτε θεώρησε σάν αρχή καί ου­σία του κόσμου τό Έγώ, μιας καί άφοϋ μέ τό Έγώ ό κόσμος αναγνωρίζεται. Ή άναγνωρισις αυτή γιά τόν Φίχτε είναι πραγματοποίησις. Τό Έγώ αυτό είναι καθολικό καί επιμερίζεται στά έπί μέρους Έγώ.

Εκείνο όμως πού διακρίνει τόν Φίχτε άπό τήν υπόλοιπη Ιδε­αλιστική φιλοσοφία είναι ότι αυτό τό καθολικό Έγώ, δέν πα­ράγει τόν κόσμο συνειδητά σύμφωνα μέ τούς κανόνες τής τυπι­κής λογικής, άλλά δυναμικά, ύπερλογικά, ασυνείδητα. Είναι δηλαδή μία καθολική δύναμις πού δημιουργεί σάν ενέργεια τόν κόσμο. Αυτό στή φιλοσοφία τών νεωτέρων χρόνων αποτελείτο πρώτο έστω καί ανεπαίσθητο ίσως ρήγμα μέ τήν τυπική διανόηση. Έκεί όμως πού ό Φίχτε προχωρεί πολύ μακριά είναι στή Βιοθεωρία καί στή φιλοσοφική θεωρησι τής Ιστορίας, Ό άν­θρωπος είναι εν όν βουλήσεως καί δράσεως. Μόνο σ' αυτές υ­πάρχει, δημιουργεί αξίες καί γίνεται καί ό ίδιος αξία. Χαρα­κτηριστική είναι ή φράσις: «Υπάρχεις γιά τήν δράσι. Μόνο αυτή καθορίζει τήν αξία σου». Τά βασικά γνωρίσματα τής φιλοσοφίας του Φίχτε είναι ή εύθύτης καί ή άκαμπτος δύναμις τής βουλή­σεως. Παρ' όλο τόν Ιδεαλισμό της περιέχει τά βασικά σπέρμα­τα γιά μιά δυναμική θεωρησι τού κόσμου καί τής ζωής.

Ό Friedrich-Wilheilm Schelling (1775-1854) κάνει ένα βήμα πε­ρισσότερο άπό τόν Φίχτε. Γι’ αυτόν ή ουσία του κόσμου είναι η δημιουργούσα Φύσις, πού εξελίσσεται Αενάως. Σ’ αυτήν πνεύμα καί ύλη ταυτίζονται, διά τούτο ό Σέλλινγκ κατατάσσεται στήν θεωρία τής ταυτότητος. Γιά τόν Σέλλινγκ αυτή ή ουσία εί­ναι ενέργεια, δύναμις. Αυτό είναι τό έπί πλέον βήμα στή φιλο­σοφία. Τό άψυχο καί τό νεκρό δέν θεωρούνται παρά σαν ανεξέλικτη ή άπολιθωθείσα ζωή. Ή ανόργανη καί ή οργανική Φύσις συνδέονται στενά. Αυτό είναι τό δεύτερο σπουδαίο βήμα.

Ό Σέλλινγκ όμως στή φιλοσοφία του πνεύματος αποκλίνει άπό τή βασική του αρχή καί μεταπίπτει στό χώρο του καθαρού Ιδεαλισμού. Εκείνο όμως πού κάνει τόν Σέλλινγκ νά ξεχωρίζει από τόν Ιδεαλισμό είναι μία βαθειά καί βασανιστική άναζήτησις στή φιλοσοφία τής Ιστορίας. Έδώ αναγνωρίζει ότι ή σκοπιμότης καί ή άναγκαιότης στήν ουσία εκφράζουν τό ίδιο πράγμα. Άρα έχουν κοινήν αφετηρία. Προχωρώντας πιό πέρα αναγνωρίζει ότι ή συνειδητή δράσις τών ατόμων υπηρετεί προοπτικές πού προδιαγράφονται άπό τό απόλυτο. Αυτές οί προοπτικές δέν είναι σκόπιμα δημιουργήματα άλλά μόνον εκ­λεκτικά, χαράσσονται δηλαδή μέσα άπό μιά βασανιστική αναζήτηση τού απολύτου, πού είναι ή δημιουργούσα Φύσις. Έτσι γιά τόν Σέλλινγκ ή Ιστορία, είναι Ιστορία τής Φύσεως και αυτή είναι ένα δράμα, όπου οί άνθρωποι είναι ηθοποιοί καί ταυτόχρονα δημιουργοί. 

Στην επόμενη ανάρτηση θά αναφερ­θούμε στήν Ιστορία τής φιλοσο­φίας καί είδικώτερα στόν Σοπεγχάουερ.