Ο Αθανάσιος Διάκος στην τέχνη

Αθανάσιος Διάκος έργο του
Θεόφιλου Χατζημιχαήλ

γράφει η Άννα Δημητρίου

Όταν το ηρωικό ιδεώδες ενός λαού συνδυάζεται με την αυτοθυσία, τότε γεννιέται ο θρύλος. Αν τύχει δε και η αυτοθυσία γίνει στον βωμό μιάς Ιδέας, όπως η Ιδέα της Εθνικής Ελευθερίας, τότε ο θρύλος ξεπερνά τα όρια του χρόνου, περνάει στην αιωνιότητα. Μαζί και η Ιδέα.

Στην διατήρηση των θρύλων βοήθησε η τέχνη γενικά και η δημώδης παράδοση. Παράδειγμα η θυσία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου έγινε θρύλος και κράτησε ζωντανό το σκλαβωμένο Γένος στα φοβερά χρόνια της δουλείας του. Έθρεψε την Μεγάλη Ιδέα του Γένους, με την εδαφική της μορφή και το οδήγησε στον ξεσηκωμό και την απελευθέρωσή του. Ο Αγώνας αυτός της Ελευθερίας του Έθνους πλούτισε πάλι την δημώδη παράδοση και την λαίκή μας τέχνη με νέες ηρωϊκές μορφές που έμειναν σύμβολα και πρότυπα αυτοθυσίας. Έγιναν θρύλος.

Ο Διάκος

Ο λαός μας κανέναν από τους νεκρούς ήρωες του 1821 δεν θρήνησε περισσότερο από τον Αθανάσιο Διάκο, που προτίμησε να

μείνει Έλληνας και Χριστιανός, παρά να “προσκυνήσει το τζαμί” και τους τυρράνους του, θυσιάζοντας την ζωή του, στα πρώτα κιόλας βήματα του Αγώνα.

έργο του
Θεόφιλου

“Περνάει όλον τον μαρτυρικό δρόμο μέχρι τον θάνατο. Συλλαμβάνεται, προπηλακίζεται, προσπαθούν να τον δελεάσουν, ανθίσταται, βασανίζεται και υφίσταται μαρτυρικό θάνατο. Ο θρυλικός, γλυκός και σεμνός καπετάνιος, με τον θάνατό του, στερεώνει και τροφοδοτεί τον θρύλο του στην ψυχή του λαού. Τον κουβέντιαζαν εκείνοι που τον είχαν ακουστά, τον έκλαψαν οι νέες, τον έχασαν οι σύντροφοι, τον πέρασε στο τραγούδι ο λαός. Έφθασε στην δόξα… Πέθανε πριν κλείσει μήνας από την έναρξη του Αγώνα. Ο θρύλος του έθρεψε τον ξεσηκωμένο λαό και τρέφει τις γενιές μέχρι τις μέρες μας. Πιό μεγάλο το όφελος για την συντήρηση των Ιδεών του Έθνους”.

Η τέχνη διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην διατήρηση του θρύλου του ήρωα Αθανασίου Διάκου. Η μορφή του αποδόθηκε με πολλούς τρόπους (ζωγραφική, γλυπτική, μετάλλια, γραμματόσημα, ψηφιδωτά, κεραμεική, ξυλογλυπτική). Κι αυτό ακριβώς δείχνει την μεγάλη απήχηση, που είχε και έχει ο θάνατός του στην λαϊκή ψυχή.

Η Ευθυμία Παπασπύρου – Καραδημητρίου συνέλεξε όλο το υλικό γύρω από την ηρωϊκή μορφή του Διάκου και μας το παρουσιάζει στο βιβλίο της “Ο ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΙΑΚΟΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ”. Είναι μια σημαντική εργασία, που σήμερα γίνεται ακόμη σημαντική, στην αντιηρωϊκή εποχή μας. Ίσως σκαλίσει τις μνήμες μας… Ίσως φρονηματίσει…

Το έργο

Απ’ όλο το εικαστικό υλικό κυριαρχεί η προσωπογραφία και λιγώτερο οι συνθέσεις της μάχης της Αλαμάνας και της σύλληψής του.

Η “λεβεντιά και (το 1821) τα νειάτα του Αθανασίου Διάκου. Ο ήρως Αθανάσιος Διάκος, ο μάρτυς του Ελληνικού Αγώνος”, είναι ο τίτλος του έργου του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ. Ο Διάκος στην λουλουδιασμένη ύπαιθρο, με την κεντημένη του φορεσιά κι όλη την αρματωσιά του. Βλέπει με την ήρεμη γεμάτη γλυκύτητα ματιά κάπου μακριά…. Ο ίδιος λαϊκός καλλιτέχνης απέδωσε και την μάχη της Αλαμάνας με την γνωστή τεχνοτροπία του.

έργο-ελαιογραφία
του Φώτη Κόντογλου

Η ελαιογραφία του Φώτη Κόντογλου “Αθανάσιος Διάκος, ο αητός της Ρούμελης”, παρουσιάζει τον ήρωα με μορφή Αρχαγγέλου. Με τον άσπρο κοντό χιτώνα, τα γυριστά του τσαρούχια μοιάζει να πετάει στον αιθέρα! “Επιθυμία του ζωγράφου ήταν να συνθέσει έναν Διάκο “αητό”, κυρίαρχο και νικητή, αλλά παράλληλα γαλήνιο, συγκρατημένο και εξαϋλωμένο. Σαφής πρόθεση του ζωγράφου είναι να αποδώσει στον ήρωα έξω από την συγκεκριμένη χρονική του στιγμή, ως εκφραστή Ιδεών (θρησκεία, ελευθερία, πατρίδα), που ετίμησε με την δράση του και την θυσία του”.

Εκπληκτικές στη σύλληψη οι πέντε συνθέσεις του Σωτήρη Χρηστίδη, φιλοτεχνημένες για το βιβλίο του Γ. Τσουκαλά “ο ήρως Αθανάσιος Διάκος”. Συγκλονιστική είναι η εικόνα του αλυσοδεμένου Διάκου μεσ’ το κελί του την στιγμή που γονατιστός προσεύχεται, υπό την σκέπη του Ναζωραίου και του μάρτυρα Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε΄. Σε άλλη εικόνα δίνεται η διφυής υπόσταση του Διάκου (ρασοφόρος – αγωνιστής), η τόλμη του και το μίσος του, όταν καταφέρνει χτύπημα στο κεφάλι του Τούρκου πασά με τις αλυσίδες του, η σύλληψή του, ο αποχωρισμός της αδελφής του. Και οι πέντε συνθέσεις είναι παραστατικώτατες.

Η τέχνη μπορεί να πεί περισσότερα από την γραφίδα του ιστορικού, πολλές φορές, γι’ αυτό κι ο ρόλος της είναι σημαντικός… Το νοιώθει κανείς έντονα ξεφυλλίζοντας την εργασία της Ευθυμίας Παπασπύρου – Καραδημητρίου.

Από αριστερά προς τα δεξιά  Μάρκος Μπότσαρης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Αθανάσιος Διάκος. 'Εργο του Θεόφιλου.