Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία

Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι καί στοχαστές του 6ου  και 5ου π.Χ. αιωνα πρώτοι έβαλαν τό ζήτημα γιά ποιά είναι ή αρχή τού κόσμου, ό τρόπος θεωρήσεως του κόσμου σάν όλότητος.

Η δυναμικότητα τού κόσμου καί ή επιλεκτική έξέλιξίς του θεωρούνταν άπό τους περισσοτέρους αρχαίους φιλοσόφους, μαζί μέ τήν επιλεκτική έξέλιξι της Ιστορίας καί του πολιτισμού σάν ένα εντελώς φυσικό φαινόμενο.

Ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (611-546 π.Χ.) άφού απέρριψε τίς μυθολογικές εξηγήσεις γιά τήν προέλευσι τού κόσμου δέχτηκε σάν πρώτη άρχή τό δυναμικό άπειρο. Αυτό τό άπειρο χαρακτηρίζεται άπό μία άϊδιο δυναμική κίνησι καί ό κόσμος έγεννήθη άπό τήν ενέργεια αυτής της άιδίου κινήσεως που 

δια­φοροποιήθηκε και δημιούργησε τά διάφορα κοσμικά συστήμα­τα. Αυτά αντιτίθενται μεταξύ τους καί τό ένα υποκαθιστά τό άλλο σύμφωνα μέ τους αρχέγονους νόμους της συστηματοποι­ήσεως (γενέσεως) καί της άποπροσαρμογής (φθοράς) μέ τή βοήθεια τού νόμου της επιλογής (καθορισμός τού χρόνου).

«Ή άρχή τών όντων είναι τό άπειρον, σέ όσα άπό εκείνα υπάρχει ή γέννεσις, σ' αυτά γίνεται καί ή φθορά, συμφωνά μέ μιά αναπόδραστη αρ­χή, γιατί τό όντα τιμωρούνται γιά τήν άτέλειά τους καί τό ένα δίνει τη θέσι του στό άλλο σύμφωνα πρός τόν καθορισμό, τήν επιλογή τού χρό­νου». Μέ τήν φθορά λοιπόν τά όντα παύουν νά έχουν μορφή καί πέρας καί επανέρχονται στό άπειρο.

Έτσι ή αρχαία φιλοσοφία μέ τόν "Αναξίμανδρο, σέ μιά με­γαλειώδη σύλληψι, προβάλλει τήν δυναμική ουσία τού κό­σμου, μαζί μέ τίς αρχές πού απορρέουν άπό αυτήν τήν ίδια, της εξελικτικής άνακυκλίσεως καί της τάσεως γιά κυριαρχία καί τους τρεις βασικούς νόμους: της συστηματοποιήσεως, τής επι­λογής καί της άποπροσαρμογής. Σάν νά μην έφθαναν όμως αύτά ό Αναξίμανδρος πρώτος διετύπωσε τήν θεωρία της εξελίξε­ως των ειδών, θεωρία πού στά νεωτέρα χρόνια με τόν Δαρβίνο επέφερε τόν θρίαμβο της επιλεκτικής μεθόδου στήν βιολογία.  «Έξαλλοειδεών ζώων ό άνθρωπος έγεννήθη έκ τού τά μέν άλ.λα δι εαυ­τών ταχύ νέμεσθαι, μόνον αρχάς ουκ άν ποτε τοιούτον όντα διασωθήναι»

Μ' αυτόν τόν τρόπο ό άνθρωπος συνδέθηκε με τό φυσικό πε­ριβάλλον του επιλεκτικά γιά πρώτη φορά, έτσι ώστε ό Ποσει­δώνειος (135-51 π.Χ.) κατώρθωσε νά καθορίση τήν Ιεραρχία τών αναβαθμών οργανώσεως στήν Φύσι (ανόργανα, φυτά, ζώα, άνθρωπος.) Ό Αναξίμανδρος αποτελεί πραγματικά τήν μεγαλύτερη στιγμή στήν παγκόσμια Ιστορία τής φυλοσοφίας.

Ό Ηράκλειτος (544-484 π.Χ.) πού έζησε στήν "Εφεσσο, α­ποτελεί τήν δεύτερη μεγάλη στιγμή της Ελληνικής Φιλοσο­φίας, Η δυναμική θεώρησις τοϋ κόσμου φθάνει στόν Ηρά­κλειτο στήν πιό μεγαλειώδη της έκφρασι. Ό κόσμος γιά τόν Ηράκλειτο δεν είναι ύλη πού χαρακτηρίζεται μέ κίνησι, άλλά είναι αυτή ή ίδια ή δυναμική κίνησις τό «άείζωον πύρ». Ενας τέτοιος κόσμος δέν μπορεί νά χρωστά τήν ύπαρξί του παρά σ αυτήν τήν ίδια τήν δυναμική του ουσία. «Κόσμον τόνδε, ούτε τις Θεών ούτε ανθρώπων έποίησεν, άλλά ήν αεί καί έστιν καί έσται πυρ άείζωον. άπτόμενον μέτρα καί άποσβεννύμενον μέτρα». Μέσα σ’ αυτή τήν φράσι βρίσκεται τόσο ό νόμος τής συστηματοποιήσεως (ά­πτόμενον) καί τής άποπροσαρμογής (άποσβεννύμενον), όσο καί ό νόμος της επιλογής (μέτρα).

Στον "Ηράκλειτο ή άρχή τής εξελικτικής άνακυκλίσεως δια­τυπώνεται καθαρά καί δυναμικά. «Ξυνόν άρχή καί πέρας έπί κύ­κλους. Καί τά πυρός ανταμοιβή τά πάντα καί πυρ απάντων, όκωσπερ χρυσού χρήματα καί χρημάτων χρυσός». Ή άρχή της τάσεως γιά κυριαρχία βρίσκεται στήν φράσι: «Εϊδέναι χρή τόν πόλεμον έόντα ξυνόν καί δίκην έριν καί γινόμενα πάντα κατ' έριν  καί χρεών».

Ό Ηράκλειτος όμως είναι και ο πρώτος πού προχωρεί στή δημιουργία μιας φιλοσοφίας τής ιστορίας στήν οποία με κατα­πληκτική συνέπεια εφαρμόζει την επιλεκτική μέθοδο, σέ πρω­τόγονη βέβαια μορφή.

 «Πόλεμος πάντων μέν πατήρ έστι, πάντων δέ βασιλεύς. και τούς μέν θεούς έδειξε τούς δέ ανθρώπους, τους μέν δού­λους έποίησε δ' ελευθέρους.»

Πρώτος μάλιστα δημιουργεί τήν Θεωρητική Πολιτειολογία στήν οποία διαβλέπει τήν λειτουργία τής επιλεκτικής διαφοροποιήσεως μέσα σέ μιά κοινωνία στό πολιτιστικό επίπεδο. «Αιροϋνται έν άντί απάντων oι άριστοι. Κλέος άέναον θνητών». «Εις έμοί μύριοι έάν άριστος ή». «Νόμος και βουλή πείθεσθαι ενός».

Ό Εμπεδοκλής πού κατήγετο άπό τόν "Ακράγαντα (495-435 π.Χ.) μέ τή σειρά του έφθασε σέ μία σύλληψι τής επιλεκτικής μεθόδου. "Ετσι παρεδέχθη δύο μεγάλες δυνάμεις στή Φύσι. Τή Φιλότητα πού συνενώνει τά όντα (συστηματοποίησι) καί τό Νεϊκος πού τά χωρίζει (άποπροσαρμογή). Στό Νεΐκος κατά τόν Εμπεδοκλή περιέχεται αυτή ή τάσις γιά σύγκρουσι καί γιά κυριαρχία. Εκείνο όμως πού υπήρξε ή αποφασιστική συμβολή τοϋ Εμπεδοκλή στήν Φιλοσοφία ήταν ή διδασκαλία, κατά τήν οποία ό άνθρωπος κατανοεί κάτι πού βρίσκεται έξω άπό αυ­τόν, άπό τό όμοιο του πού υπάρχει μέσα του. Αυτό πού ή νεώ­τερη επιστήμη απέδειξε μέ τήν όργάνωσι καί τή λειτουργία αν­θρώπινου εγκεφάλου, απετέλεσε τή μέθοδο της επαγωγικής έ­ρευνας τοϋ Αρθούρου Σοπεγχάουερ στή θεμελίωσι τής επιλε­κτικής Βουλησιοκρατίας, μετά άπό 2.300 χρόνια περίπου.

Ό Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.), πού υπήρξε μαθητής τοϋ Πλάτωνος, προχώρησε σέ μιά βαθειά κριτική τοϋ έργου τοϋ με­γάλου διδασκάλου του καί απέδειξε τήν αδυναμία τής οντολο­γίας του μέ τό νά τοποθετή τήν άρχή καί τήν ουσία τοϋ κόσμου έξω άπό αυτόν τόν ίδιο στο επίπεδο τών Ιδεών. Ή δυναμικότης της ουσίας τοϋ κόσμου εμφανίζεται στόν Αριστοτέλη μέ ξεκά­θαρο τρόπο, άν καί γιά λόγους μεθόδου διαχωρίζει τήν πραγ­ματικότητα σέ μιά σειρά άπό αρχές.

Έτσι ό "Αριστοτέλης διακρίνει τό είδος πού αποτελεί τόν ου­σιαστικό πυρήνα τών όντων μέ μορφή ενεργητική (κινοϋν αί­τιον) καί τήν ΰλη πού είναι τό αποτέλεσμα τοϋ πρώτου. Τό εί­δος είναι ενέργεια, δύναμις, μέσα στήν οποία περιέχονται τά πράγματα πού έχουν τήν δυνατότητα νά γίνουν (δυνάμει όντα) καί εκείνα πού πραγματοποιούνται (ενεργεία όντα). Πώς όμως τά δυνάμει όντα γίνονται έν ενεργεία όντα; Μέ τήν ενδελέχεια. Μέσα σ' αυτόν τόν όρο ό Αριστοτέλης κλείνει όλη τήν επιλε­κτική πορεία τής σκέψεως του. Μέ τήν ενδελέχεια ένα ον πραγματοποιεί όλες τίς υπάρχουσες καί λανθάνουσες δυνατό­τητες εξελίξεως πού υπάρχουν μέσα σ' αυτό. "Ετσι προβάλ­λονται συνθετικά ol νόμοι τής συστηματοποιήσεως, τής επιλο­γής καί τής άποπροσαρμογής.

Ό Αριστοτέλης πάλι κάνει τήν πιό αποφασιστική στροφή στήν φιλοσοφία τής Ιστορίας καί τής Κοινωνιολογίας, είσάγοντας τήν έννοια τοϋ βιολογικού παράγοντα μέσα σ' αυτές. «Ζώον κοινωνικόν ό άνθρωπος».

Έκτός άπό τόν Ηράκλειτο πού έβαλε τίς πρώτες βάσεις γιά τή φιλοσοφία τής Ιστορίας υπήρξε καί ό αρχαίος ύλιστής Δη­μόκριτος (460-370 π.Χ.), πού αντίθετα μέ τήν οντολογία του, στή φιλοσοφία τής Ιστορίας του, χρησιμοποιεί τήν επιλεκτική μέθοδο. «Φύσει τό άρχειν οικήιον τώ κρείσσονι». Πρώτος μάλιστα ό Δημόκριτος δημιούργησε βιοθεωρία πού τήν θεμελίωσε στόν ηρωικό τρόπο ζωής. « Άνδρεϊος οϋχ ό τών πολέμων, άλλά καί ό τών ηδονών κρέσσων. Ένιοι δέ πολιών μέν δεσπόζουσι, γυναιξί δέ δουλεύουσιν».

Οι Σοφιστές (5ος-4ος αιών π.Χ.), πού υπήρξαν οί πρώτοι θε­μελιωτές τής Φιλοσοφίας τού Πολιτισμού —ή σοφιστική σχο­λή δέν είναι τίποτε άλλο παρά μία φιλοσοφία τού πολιτισμού—, ακολούθησαν τήν επιλεκτική μέθοδο σέ πρωτό­γονη βέβαια μορφή.

Ό Πρωταγόρας (481-411 π.Χ.) δίδασκε ότι ό πολιτισμός προήλθε άπό τήν ανάγκη τού άνθρωπου νά συντηρηθή καί νά απολαύση καλύτερους όρους ζωής. Κάτι τέτοιο όμως προϋπο­θέτει κατάρτησι (διδασκαλία) καί αυτή μέ τή σειρά της εμπει­ρία (άσκησι) άλλα καί έσωτερικές ικανότητες (φύσι). «Φύσεως καί ασκήσεως διδασκαλίας δείναι».

Ό Γοργίας (483-375 π.Χ.) μαζί μέ τόν Θρασίμαχον έδίδαξαν ότι ο νόμος τής Φύσεως δέν είναι νά εμποδίζεται τό ισχυρότερον άπό τό άσθενέστερον, άλλά τό άσθενέστερον νά εξουσιάζεται καί νά οδηγήται άπό τό ισχυρότερον. «Πέφυκε γαρ ου τό κρείσσον ύπό τού ήσσονος κωλύεσθαι. άλλά τό ήσσον ύπό τού κρείσσονος άρχεσθαι καί άγεσθαι καί τό μέν κρείσσον ήγεϊσθαι, τό δέ ήσσον έπεσθαι».

Ό Πλάτων (427-348 π.Χ.) αντίθετα πρός τήν "ιδεαλιστική ον­τολογία του, στή φιλοσοφία τής Ιστορίας καί στήν Πολιτειολογία του προχωρεί επιλεκτικά, δεχόμενος τήν επιλεκτική δια-φοροποίησι μιάς κοινωνίας καί θεμελιώνοντας τό βασικό έργο του, τήν Πολιτεία, πάνω σ' αυτήν. Παρ" όλα τά σφάλματα ή Πολιτεία παραμένει ένα άπό τά μεγαλύτερα έργα τής παγκό­σμιας διανοήσεως.

Εκείνο όμως πού είναι χαρακτηριστικό γιά τήν Αρχαία Ελ­ληνική Φιλοσοφία είναι ότι υπήρξε αποφασιστικά έπιλεκτική στό σύνολο της σχεδόν, στήν πρωταρχική θεμελίωσι τής Φιλο­σοφίας της Ιστορίας, τού Πολιτισμού και τής Κοινωνίας.

Ό Πολύβιος τέλος (205-125 π.Χ.) θεμελιωτής μιάς συστημα­τικής φιλοσοφίας τής Ιστορίας προβάλλει στό έργο του την ε­ξελικτική άνακύκλισι τών πολιτευμάτων, άπό δημοκρατία σέ μονοκρατία καί άπό κει σέ αριστοκρατία, βεβαιώνοντας έτσι τήν εξελικτική άνακύκλισι κάθε πολιτισμού άπό μία πλευρά του, τήν πολιτική.

Συμπερασματικά θά μπορούσαμε νά πούμε ότι ολόκληρη ή Ελληνική Φιλοσοφία τής Ιστορίας καί ή Κοινωνιολογία ήταν επιλεκτική καί είχε οίκοδομηθή πάνω στήν Ιδέα τής υποταγής τού άτομου στήν κοινότητα, τού πολίτου στό κράτος, τοποθε­τούσε τήν ασφάλεια τής κοινοπολιτείας σάν τόν υπέρτατο σκο­πό συμπεριφοράς, πάνω άπό τήν ασφάλεια τού άτομου. Γιά ε­κείνον πού δίσταζε μπροστά στήν υπέρτατη θυσία, ποτέ δέν έ-σκέφθησαν οί Αρχαίοι "Ελληνες ότι ενεργούσε άλλοιώς παρά μέ ευτέλεια, άφού προτιμούσε τήν ατομική του ύπαρξι άπό τά συμφέροντα τής πολιτείας. Μιά τέτοια πολιτεία ήταν μία τυπι­κή σχέσις, άλλά πέρα γιά πέρα ένας ζωντανός βιολογικός ορ­γανισμός, διαρθρωμένος ανάλογα. "Ολα αυτά κατέρρευσαν μέ τήν είσοδο τής βαρβαρότητος καί τής θρησκείας, στό Ιστορικό προσκήνιο. Τό μεγάλο φώς τής Ελληνικής διανοήσεως σχε­δόν έσβησε, έπί χίλια χρόνια το σκοτάδι σκέπασε τό πρόσωπο τής Ευρώπης.

Στην επόμενη ανάρτηση  θά αναφερ­θούμε πάλι στήν Ιστορία τής Φιλοσοφίας καί είδικώτερα στους Καρτέσιο, Φίχτε καί Σελλίγκ.