Ή εμφάνιση της Κοινωνιολογίας βοήθησε παρά πολύ στην παρά
πέρα ανάπτυξη της Φιλοσοφίας της Ιστορίας. Παρ' όλα αυτά ή τελευταία «κούτσαινε» θεωρητικά άφού μία δεύτερη σπουδαία
Ιστορική λειτουργία δεν εΐχε δουλευτεί όπως έπρεπε. Αυτό βέβαια εΐχε τήν αίτία
του στην επίδραση της μαρξιστικής κοινωνιολογικής σκέψεως πάνω στήν ευρωπαϊκή
διανόηση.
Πρώτος ό Νίτσε έσπασε αυτό τό φράγμα. Ή προσπάθεια ολοκληρώθηκε
μέ τήν εμφάνιση του "Οσβαλντ Σπένγκλερ (Oswald Spengler). ΕΪχε προηγηθή όμως μία σειρά
διανοουμένων, πού είχαν κάνει ανάλογες απόπειρες γιά τήν οικοδόμηση μιας
Φιλοσοφίας του Πολιτισμού.
Πρώτος εΐναι ό Εδουάρδος Γίββων (Edward Gibbon, 1737-1794).
Στο μεγαλειώδες έργο του: Ή Άνοδος και ή Πτώσις τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας» προχωρεί
στή περιγραφή της συγκρούσεως δυό κόσμων, δυο πολιτισμών. Από τό ένα μέρος τοΰ
Ελληνικού πολιτισμού και από τό άλλο τοΰ Ασιατικού πολιτισμού, τοΰ Ελληνικού
πολιτειακοΰ πνεύματος και τοΰ Ασιατικού θρησκευτικού ατομικιστικού πνεύματος.
Για τον Γίββωνα ό απόηχος αυτής τής μάχης φτάνει μέχρι τις
μέρες μας. Τό συμπέρασμα τών εβδομήντα ένα βιβλίων του περικλείεται μέσα σέ
μία φράση: «Περιέγραψα τον θρίαμβο τής θρησκείας και τής βαρβαρότητος». Παρ' όλο,
πού ώρισμένα σημεία έχει ξεπερασθεί, τό έργο του διατηρεί μέχρι σήμερα τήν
μεγάλη του άξια.
Συστηματικώτερα στά νεώτερα χρόνια οικοδομεί τήν Φιλοσοφία
τοΰ Πολιτισμού, ό Γουλιέλμος Ντίλταϋ (Wilhelm Dilthey, 1833-1911). Γι' αυτόν
κάθε πολιτιστική εποχή έχει τό ιδικό της ιδιαίτερο πνεύμα, πού δεν
επαναλαμβάνεται ποτέ. Γιά τήν κατανόηση αυτού τοΰ πνεύματος δεν αρκεΐ ή
συγκριτική μελέτη μέ τις λειτουργίες τής ατομικής συνειδήσεως. Ή πνοή ενός
πολιτισμού εΐναι συλλογικό, υπέρτερο τοΰ ατομικού και αποτελεί έκφραση τοΰ
Λαού, πού δημιουργεί αυτόν
τόν πολιτισμό. Στη ψυχή τοΰ Λαοΰ υπάρχουν δυνάμει όλες οί κατευθύνσεις
τοΰ πολιτισμού.
Ό Ντίλταϋ έκανε ένα τεράστιο βήμα, όταν διέκρινε ότι ό
Ιστορικός κόσμος είναι σύνθεση δυο λειτουργιών: της κοινωνικής λειτουργίας
και τής λειτουργίας τοΰ πολιτισμού. Στό σημείο αυτό πλησίασε τόν Νίτσε από άλλη
κατεύθυνση.
Ό Αλφρέδος Βέμπερ (Alfred Weber, 1868-1958), αδελφός τοΰ
διάσημου κοινωνιολόγου Μάξ Βέμπερ (Max Weber, 1864-1920), προχώρησε ένα βήμα
περισσότερο άπό τόν Ντίλταϋ, όταν υποδιαίρεσε τήν λειτουργία τοΰ πολιτισμού σέ
λειτουργία τοΰ ύλικοΰ πολιτισμοΰ (Zivilisation, Civilisation) και σέ λειτουργία
τοΰ ψυχοπνευματικοΰ πολιτισμοΰ (Kultur, Culture). Τό λάθος του υπήρξε στό ότι
στένεψε τό περιεχόμενο τοΰ ύλικοΰ πολιτισμοΰ στις τεχνικές εφευρέσεις, χωρίς νά
λάβει ύπ' όψιν του τήν έννοια τής οργανώσεως τοΰ συστήματος ενεργειών, πού πάνε
μαζί μ' αυτόν και εξαρτώνται άπό τό γενικότερο πνεΰμα μιας κοινωνίας.
"Ετσι γι' αυτόν ό υλικός πολιτισμός εΐναι μηχανικά προοδευτικός. Αλλά ό
πνευματικός πολιτισμός γιά τόν Αλφρέδο Βέμπερ είναι ιστορικά μοναδικός. Κάθε
τέτοιος πολιτισμός αποτελεί στήν Ιστορία ενα κύκλωμα αναπτύξεως και
καταρρεύσεως, πού δεν επαναλαμβάνεται ποτέ.
Ό Ιάκωβος φόν Ούεξκύλλ (Jakob von Uexkull, 1864-1944), καθηγητής
τής βιολογίας, προχώρησε στή διαδικασία γενέσεως ενός πολιτισμοΰ με τό
περίφημο –«Θεώρημα τής προκλήσεως τοϋ περιβάλλοντος» πάνω στό βιολογικό
υπόστρωμα μιάς κοινωνίας ή οποία θεάται τόν κόσμο με τόν τρόπο της (Merkwelt) και
τής Ανταποκρίσεως αύτοΰ μέ συστήματα δράσεως (Virkwelt). Τό θεώρημα αυτό τό οικειοποιήθηκε
αργότερα ό Βρεττανός Ιστορικός Άρνολντ Τόίϊνμπη (Arnold Toynbee, 1889-1975) στή
δική του Φιλοσοφία τοΰ Πολιτισμοΰ, πού απετέλεσε και τήν βάση της.
Ό"Οσβαλντ Σπένγκλερ (Oswald Spcngler, 1880-1936) στό
περίφημο έργο του Ή Κατάρρευοις τής Δύσεως", συνέθεσε όλα αυτά τά
ρεύματα σέ μία μεγαλειώδη Φιλοσοφία τοΰ Πολιτισμού. Γιά τόν Σπένγκλερ κάθε
πολιτισμός, είναι ένα καθωρισμένο κύκλωμα αναπτύξεως και παρακμής, πού ουδέποτε
επαναλαμβάνεται. Πίσω άπό κάθε πολιτισμό βρίσκεται στο σταθερό σημείο αναφοράς
ή φυλετική υπόσταση ενός λαού.
Ή εξέλιξη όμως τοΰ πολιτισμού εΐναι ανώτερο φαινόμενο, πού
διέπεται από τούς νόμους τής Επιλεκτικής. Κανείς πολιτισμός δεν μπορεί να
ξεφύγει άπ' αυτούς. Στό στάδιο τής ανόδου επικρατεί πάντα ένα ύλοκρατικό
πνεύμα, ένώ στό στάδιο τής καταρρεΰσεως ενα πνεύμα ατομικιστικό.
Ή φυλετική υπόσταση τοΰ δημιουργοΰντος λαού σχηματοποιεί σέ
κάθε Ιστορική περίοδο και τήν "Ψυχή" τοΰ πολιτισμού, τήν κεντρική
αξιολογική του κατεύθυνση, πού στό βάθος πάντα εχει περιεχόμενο ψυχολογικό.
Μαθητής τοΰ Νίτσε ό Σπένγκλερ προέβαλε ανάγλυφα τό φαινόμενο τής καταρρεύσεως
τοΰ Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, αποκρούοντας κάθε κούφια αισιόδοξη θεωρία, πού
απλοποιούσε λαθεμένα τήν ιδια τήν πραγματικότητα. "Εγραφε:
Ή βασιλεία αύτοϋ τοΰ αστικού ξερριζωμένου πνεύματος, εΐναι
σήμερα κοντά στό τέλος της. Ό ϋστερος τρόπος γιά να κατανόηση κανείς τά γεγονότα όπως έχουν, εΐναι ό
σκεπτικισμός, αυτή ή βαθειά αμφισβήτηση γιά τό περιεχόμενο και τήν άξια τής
μεθοδολογιστικής, αφηρημένης σκέψεως, τής ικανότητος της να κατάληξη σέ κάτι
ανάμεσα άπό τήν κριτική και τις ιδέες και νά όημιονργήση ότιδήποτε στό πρακτικά
τομέα. Ό σκεπτικισμός εμφανίζεται σάν μία μεγαλόπρεπη ιστορική και φυσιογνωμική
εμπειρία, σάν μία επιλεκτική έρευνα τών γεγονότων, σάν ή πραγματική γνώση γιά
τούς άνθρώπους —πού μας δείχνει τόν (συλλογικό) άνθρωπο όπως εΐναι και όχι όπως
θα έπρεπε να εΐναι, σάν ή αληθινή ίστορική σκέψη, πού μας διδάσκει ανάμεσα στά
άλλα πόσες παρόμοιες εποχές κριτικής παντοδυναμίας αριθμεί ή Ιστορία και πόσο
άγονες υπήρξαν. Ό σεβασμός τών γεγονότων τοΰ πεπρωμένου όλου τοΰ κόσμου, πού
ατό βάθος του εΐναι και θα παραμείνουν μυστικά, πού δέν μπορούμε παρά νά τά περιγράψουμε
χωρίς όμως νά τά κατανοούμε ουσιαστικά και πού δέν θα μπορούσαν νά κυριαρχηθούν
παρά άπό άνθρώπους μιας δυνατής φυλής, τέτοιους, πού θα εΐναι άπό μόνοι τους 'ένα
Ιστορικό γεγονός και όχι άπό γελοία συναισθηματικά συστήματα και προγράμματα
Τήν φιλοσοφία τοΰ Σπένγκλερ τήν επεξεργάστηκε άπό εθνολογικής
σκοπιάς ό Χανς Γκύντερ (Elans R. G. Giinter, 1898-1981) στό έργο του «Τό
Πρόβλημα τής Αύτοκατανόησης» (Das Problem dcs Sichselbstverstehens), καθώς και
ό πηγαίος καθηγητής τοΰ Πανεπιστημίου Γκαίτε τής Φρανκφούρτης Έρνέστος Κρικ (Ernst
Krieck, 1882-1947), άπό πολιτειακής σκοπιάς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ομάδα του Κοινού Παρονομαστή δίνει την ευκαιρία στον καθένα να εκφραστεί ελεύθερα χωρίς ύβρεις και προσωπικές αντιπαραθέσεις
Οι απόψεις, θέσεις του συγγραφέα- αρθρογράφου δεν υιοθετούνται απαραίτητα από την συντακτική ομάδα του Κοινού Παρονομαστή
Σχόλια που δεν θα είναι σύμφωνα με το πνεύμα της ομάδος διαχείρισης δεν θα προβάλλονται
Ομάδα Κ.Π