Η σημασία του χρήματος

γράφει ο Δημήτρης Γκίκας 
Υπ. Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας

Για όσους παρακολουθούν τα άρθρα μου, θα αντιληφθούν γρήγορα ότι αυτό εδώ δεν είναι ένα από τα συνηθισμένα πολιτικά μου δοκίμια. Αφορμάται από τη γενική πολιτική επικαιρότητα, αλλά ξεφεύγει – κατά πολύ – από αυτήν.
Όσο περνά ο καιρός, απογοητεύομαι όλο και περισσότερο από τη ρητορεία Βαρουφάκη. Όχι διότι πιστεύω ότι δεν πέτυχε σε τίποτε. Για μένα, πέτυχε σε ένα πολύ σημαντικό σημείο: ανέδειξε τις δυνατότητες της πραγματικής πολιτικής, αυτής που δε βαφτίζει την υποταγή στους ισχυρούς «ρεαλιστική πολιτική» και ξεμπερδεύει. Σε τι με απογοητεύει, λοιπόν ο κ. Βαρουφάκης; Στο γεγονός ότι ενώ ευαγγελίστηκε μια πραγματική αλλαγή στον τρόπο αντίληψης των πραγμάτων στην οικονομία, δεν το έπραξε.

Στο ότι έκανε αρκετούς να πιστέψουν ότι διέθετε όραμα για μια εναλλακτική μορφή διευθέτησης της οικονομικής κρίσης, από αυτήν που ενστερνίζονται οι ισχυροί του κόσμου σήμερα. Εν κατακλείδι, κήρυξε με πολιτικό λόγο την ελπίδα μιας κοινωνίας που δεν θα στρέφεται μόνο γύρω από το χρήμα – και την επομένη, την απεμπόλησε!

Δεν υπήρξα ποτέ οπαδός του νεοφιλελευθερισμού στην οικονομική ζωή. Οι «φονταμενταλιστές» της αγοράς (κατά την προσφιλή έκφραση του A. Heywood (Πολιτικές Ιδεολογίες, εκδ. Επίκεντρο, 2007), μου προξενούσαν φρίκη, ακόμα και πριν ξεσπάσει η κρίση. Όταν εξιτάρεσαι τόσο πολύ με το χρήμα και την οικονομική «ανάπτυξη», δε διαφέρεις σε τίποτε από τους φανατικούς της θρησκείας ή της πολιτικής – απ’ όπου κι αν προέρχονται. Η μονόπλευρη θεώρηση της ζωής, σ’ όποιον τομέα της κι αν τη θωρούμε, παραμένει δέσμια των αγκυλώσεων και της στρεβλής οπτικής γωνίας αυτών που τη διακηρύττουν. Όταν φοράς παρωπίδες, ακόμα και στον οικονομικό τομέα, πισωγυρίζεις πολιτισμικά – τόσο απλά!

Αν κάτι μου προξενεί εντύπωση σ’ όλη αυτή την περίοδο της κρίσης είναι ακριβώς αυτό, για το οποίο τώρα δηλώνω απογοητευμένος από τον Βαρουφάκη: Ποτέ δεν εμφανίστηκε ένας διανοούμενος, ένας άνθρωπος του πνεύματος, ένας οικονομολόγος με κύρος που να προσπάθησε να αλλάξει τον τρόπο αντίληψης στην οικονομική μας ζωή. Ποτέ δεν εμφανίστηκε ένας χαρισματικός άνθρωπος, ένας εξέχων επιστήμονας, μια προσωπικότητα που να διακήρυξε το αυτονόητο: Ό, τι πάθαμε, το «χρωστάμε» στον υλιστικό τρόπο ζωής μας και στη θεοποίηση του χρήματος. Γίναμε άπληστοι, γίναμε υλιστές, γίναμε υπερκαταναλωτές, γίναμε «βρυκόλακες» του χρήματος, γίναμε οπαδοί της θρησκείας της ύλης. Υποδουλωθήκαμε, εξανδραποδιστήκαμε (σχετικά εύκολα, ας το παραδεχτούμε) σε μια νέα Τυραννία, στην τυραννία του υλισμού, στην αδιέξοδη οδό της απόκτησης των υλικών αγαθών. Βυθιστήκαμε στα χρέη και χάσαμε την ανεξαρτησία μας. Αγαπήσαμε το χρήμα, περισσότερο κι από τον ίδιο μας τον εαυτό. Προσκυνήσαμε την ύλη, ποδοπατήσαμε το πνεύμα. Γίναμε ατομιστές, αποξενωθήκαμε από τους ανθρώπους γύρω μας – ακόμα κι από αυτούς που αγαπήσαμε κι αγαπάμε. Οφείλουμε, λοιπόν να αλλάξουμε. 

Να επαναπροσδιορίσουμε την αξία του χρήματος. Να το κατεβάσουμε – πολλά σκαλοπάτια κάτω – στις προτεραιότητες της ζωής μας. Να ξαναμάθουμε να ζούμε με αυτά που χρειαζόμαστε πραγματικά. Να είμαστε αυτάρκεις, ανεξάρτητοι. Να είμαστε άνθρωποι με πνευματικές και ηθικές αρετές, όχι άτομα – ρομπότ που δικαιολογούν την ύπαρξή τους μονάχα με βάση τα χρήματα ή τα υλικά αγαθά που διαθέτουμε. Να αξιολογούμε και να εκτιμούμε τον άνθρωπο μέσα μας και γύρω μας όχι με βάση το πάχος του πορτοφολιού του, αλλά με βάση το ήθος και την ακεραιότητα του χαρακτήρα του. Να αλλάξουμε τρόπο ζωής, να αλλάξουμε την οδό που βαδίζουμε, ως Άνθρωποι. Να φτιάξουμε και πάλι πολιτισμό που δε θα στηρίζεται – αποκλειστικά και μόνο – στην οικονομική ανάπτυξη με την απάνθρωπη αντίληψη «όλα είναι αναλώσιμα, όλα είναι μετρήσιμα αγαθά – ακόμα και οι Άνθρωποι»!

Δεν εμφανίστηκε κανείς – πολιτικός ή μη, στην Ελλάδα ή αλλού – που να θέσει ως βασική πολιτική προτεραιότητα όχι την «εξυπηρέτηση του χρέους», αλλά την «εξυπηρέτηση του Ανθρώπου». Δεν εμφανίστηκε κανείς να μας (ξανα)διδάξει ότι η Ελλάδα είναι – πάνω απ’ όλα πολιτισμός – κι ότι όλοι χρωστούν σ’ αυτήν – όχι χρήματα, όχι! Χρωστούν σεβασμό – στον πολιτισμό της, στην Ιστορία της, στην παράδοση και στους ανθρώπους της! Η Ελλάδα είναι ένα μικρό χωριό – είναι όμως ένα «χωριό» με σπάνια ιστορία, εξαιρετικό πολιτισμό και, το κυριότερο, με πνευματικούς ανθρώπους – ογκόλιθους, οι οποίοι – αιώνες πριν – αναρωτήθηκαν και βασάνισαν το μυαλό τους για τα ίδια και απαράλλακτα θέματα που απασχολούν και μας σήμερα!
Όλα αυτά δεν έχουν ακουστεί μέχρι σήμερα. Να φταίει η ένδεια της σύγχρονης εποχής, η πραγματική και σοβαρή έλλειψη σε διανοούμενους; Να φταίει που η περίοδος που διανύουμε είναι η περίοδος όπου όλα γίνονται χάος και συντρίμμια, μέχρι κάποιοι να ξαναβρούμε το θάρρος να τα ξαναστήσουμε από την αρχή; Να φταίει που ο άνθρωπος έχασε, όπως πολλές άλλες φορές στην Ιστορία του, την ανθρωπιά του, αντικαθιστώντας την με την ψευδεπίγραφη «ευδαιμονία» του χρήματος;

Ό, τι περίμενα να ακούσω και δεν άκουσα, μπορεί να συνοψιστεί σε μια μικρή, αλλά τόσο καθοριστική και σπουδαία φράση: Η σημασία του χρήματος είναι απείρως μικρότερη απ’ αυτήν που συνήθως του αποδίδουμε. Αν συνειδητοποιήσουμε την αλήθεια αυτής της φράσης, κάνουμε ένα πρώτο βήμα προς την αποτίναξη των δεσμών μιας δουλείας που, πλέον, καταδυναστεύει όλη την Ανθρωπότητα.