Η Μάχη των Οχυρών - Οδοιπορικό στο οχυρό Λίσσε

 Από τόν Δημήτρη Α. Κράνη  

Κατά την μετάβαση μου στη Δράμα, επιθυμία μου σφοδρή «παιδιόθεν» ήτανε νά επισκεφθώ και κυρίως νά προσκυνήσω τό πεδίο της μάχης και νά περιδιαβάσω οτήν περιοχή των οχυρών κοντά στο Κ. Νευροκόπι (Λίσσε, Περιθώρι κλπ.)» όπου ό ελληνικός στρατός αντιμετώπισε με απαράμιλλο ηρωισμό, αναχαίτισε και ουσιαστικά νίκησε τις έπιτεθεϊσες υπέρτε­ρες σε αριθμό στρατιωτών, τεθωρακισμέ­να, τεχνικά μέσα, οπλισμό και αεροπορία, γερμανικές δυνάμεις. Τά οχυρά τής Ανα­τολικής Μακεδονίας-Θράκης, ένα τέλεια σχεδιασμένο αμυντικό συγκρότημα, είχα­νε κατασκευασθεί με εξαιρετική επιμέ­λεια, ώστε νά προφυλάξουνε την Ελλάδα άπό μιά έκ βορρά επίθεση άπό τή Βουλ­γαρία και τά Βαλκάνια γενικώτερα. Δεν υπήρχε αρχικά πρόβλεψη αντιμετώπισης μιας γερμανικής επίθεσης, άλλά όταν αύτη εκδηλώθηκε, συμπεριλαμβανόμενη στην επιχείρηση «Μαρίτα», πού ήτανε τό συνθηματικό όνομα τής γερμανικής επί­θεσης στα Βαλκάνια και στήν Ελλάδα, υπό τήν ηγεσία τοϋ Στρατάρχη φόν Λίστ που έδρευε στη Σόφια, οί ελληνικές δυνάμεις άντιμετωπίσανε μέ επιτυχία τον εισβολέα στά οχυρά τής γραμμής I. Με­ταξά.

Ο Αντιστράτηγος Κ. Μπακόπουλος επιθεωρεί
τους άνδρες πριν την επίθεση των Γερμανών

Οί ελληνικές δυνάμεις τής Μακεδονίας, αν και μειωμένες αισθητά σέ αριθμό και οπλισμό, γιατί μεγάλος αριθμός (τό μισό) ήδη είχανε διατεθεί σέ ενίσχυση του Αλ­βανικού Μετώπου, όπου άπό τις 28 "Ο­κτωβρίου 1940 διεξαγότανε ένας σφοδρός και σκληρός αγώνας μέ τις ιταλικές δυνά­μεις τοϋ Μ. Μουσολίνι, άνταποκριθηκανε στις απαιτήσεις τής ιστορίας και της τιμής και δείξανε στό ηρωικό τετραήμερο τής γερμανικής επίθεσης, μεταξύ 6 και 9 Α­πριλίου 1941, πώς πολεμάνε οί Έλληνες διαχρονικά: Φυσικά, όταν υπάρχει στό λαό ψυχικό φρόνημα αναπτερωμένο και άξια πολιτική καί στρατιωτική ηγεσία. Και τέτοια υπήρχαν άναντίλεκτα εκείνη τήν εποχή στή χώρα, παρά τις λυσσώδεις προσπάθειες μεταγενέστερων δήθεν «ιστορικών», πού δεν ζήσανε καν τά συμ­βάντα ή τά είδανε μέ παρωπίδες (ένιοι σπουδάσανε έν Έσπερίας ή έν Η.Π.Α...). Προσπαθήσανε νά άμαυρώσουνε τήν ελ­ληνική νίκη και νά διαστρέψουνε κατά τό δυνατό τά πραγματικά γεγονότα, έκ τών υστέρων»

Είσοδος ενός οχυρού

Γνωστή ή μέθοδος διαστρέβλωσης τής ιστορίας, προερχόμενη άπό τις δύο μεγά­λες σχολές τοϋ παγκόσμιου καπιταλισμού: Τής αμερικανικής ιδιωτικής κεφαλαιοκρατίας και τοϋ μαρξιστικού ιστορικού υλισμού, κυρίως.  

Ή αναλυτική εξιστόρηση τού πολέμου των οχυρών Μακεδονίας-Θράκης. πού ξεκινάγανε άπό τό όρος Μπέλες (Κερκίνη) και καταλήγανε στη Θρακική Ροδόπη (στη βόρεια περιοχή τριών τώρα νομών. Σερρών-Δράμας-Ξάνθης, ξεκινώντας άπό τό νομό Κιλκίς), θα απαιτούσε σελίδες και τόμους ολόκληρους. Ήδη έχουνε γραφτεί τόσα πολλά, πού δεν μένει πια καμμιά αμφιβολία ότι ή Ψυχή της Ελλάδας με τα αγωνιζόμενα παιδιά της, θαυματούργησε για μια άλλη φορά μέσα στή μακραίωνη ιστορία της, στά αιματοβαμμένα βουνά της, πού τότε άποτελούσανε τά βάσει συν­θηκών βόρεια σύνορα της και όχι φυσικά τά πραγματικά ιστορικά της σύνορα...

Γερμανική επίθεση στη Γραμμή Μεταξά

Τά οχυρά της «γραμμής Ιωάννη Με­ταξά» άποτελέσανε, όπως παραδεχθήκανε οί τότε «μαιτρ» της πολεμικής τέχνης γερμανοί στρατιωτικοί πού μας έπιτεθήκανε, ανίκητα κυριολεχτικά και φυσικά πολύ ανώτερα τής πολυδιαφημισμένης γαλλικής γραμμής Μαζινώ. Ήτανε σοφά κατασκευασμένα, με άφθονο σίδερο, τσι­μέντο και γενικά μέ τά απαιτούμενα υλι­κά, χωρίς τσιγκουνιά και κυρίως μέ άρι­στη μελέτη τών ιδιομορφιών του εδάφους, μέ πλήρη γνώση τής οχυρωματικής τέχνης και βαλλιστικής, μέ τέλεια κάλυψη και παραλλαγή εδάφους, σε τρόπο ώστε νά μήν είναι ορατά στον εχθρό ακόμα κι' άπό πολύ κοντά! Αυτό συνέβη στο Λίσσε, στο Περιθώρι κι' άλλου. Οί Γερμανοί είχανε πλησιάσει εγγύτατα στά ελληνικά οχυρά και δεν είχανε ακόμα αντιληφθεί τήν ακριβή θέση τους κι' όταν αρχίσανε νά βάλλονται, τότε μόλις τό καταλάβανε, άλλά ήτανε ήδη πολύ άργά! Αυτή ήτανε ή «γραμμή Μεταξά», πού δεν διδάσκεται στά σχολεία, γιά νά λησμονηθεί ή αξία του τότε ελληνικού στρατού. Δεν είναι μό­νο πολιτική εμπάθεια τών σαλονάτων, τών άμαχων ή τών προδοτών, είναι σχε­διασμένη προσπάθεια επιβολής λήθης στο λαό. 'Αλλά ατυχώς τά βιβλία, τά έγγραφα, τά ανακοινωθέντα, τά σχέδια τών μαχών κ.λπ. υπάρχουνε και δεν μπορούνε πιά νά καταστραφούνε. Κι' όσο θά υπάρχει ελλη­νική γλώσσα, θά υπάρχουνε "Ελληνες (και ξένοι) πού θά τά διαβάζουνε μέ προσοχή, κάνοντας τις δικές τους εκτιμήσεις και αντικειμενικές αξιολογήσεις τών γεγονό­των. Ή αλήθεια μπορεί νά σκιασθεΐ προ­σωρινά, άλλά πάντοτε θά λάμπει, γιατί αυτό είναι αλήθεια. Δέν σβήνεται μέ τί­ποτα κι άπό κανένα! Ό χρόνος αποδίδει πάντοτε τή Δικαιοσύνη...

Γιά τήν ιστορία και ώς ένα μνημόσυνο και απότιση τιμής, άς σημειωθούνε όλες οί ονομασίες τών οχυρών «κατά σειράν θέσεως έκ Δυσμών προς Ανατολάς»: «Ποποτλίβιτσα», «Ίστίμπεϊ», «Κελκαγιά», «Αρπαλούκι», «Παληονργιώνες», «Ροϋπελ», «Καρατάς», «Κάλης», «Πρέσεκ», «Μπαμπαζώρα», «Ουσόγια», «Μαλιάγκα», «Περιθώρι», «Παρταλούσκα», «Ντασαβλή», «Λίσσε», «Πυραμιδοειδές», «Έχΐνος», «Νυμφαίας».

Στις 15 Απριλίου 1957, στο τεύχος 12 του θαυμάσιου περιοδικού «ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΖΩΗ», διάβασα τή μελέτη τού Συν­ταγματάρχη Περ. Έλευθεριάδου (σελ. 741-746) γιά τό «Όχυρό Περιθώρι». Γιά πρώτη φορά γνώρισα άπό κοντά τή μάχη τών οχυρών μέσα άπό τήν αφήγηση ενός "Ελληνα αξιωματικού, επίσημου ιστοριο­γράφου τού Γ.Ε.Σ. γιά τά γεγονότα αυτά, σέ μιά λιτή, ακριβή, στρατιωτική γλώσσα. Είχε προηγηθεί τό γλαφυρό λογοτεχνικό-πολεμικό οδοιπορικό τού πεζογράφου Χρήστου Ζαλοκώστα μέ τον τίτλο «Ροϋ­πελ», όπου περιγράφονται μέσα άπό τά μάτια τών απλών στρατιωτών οί μάχες και ή παράδοση τού οχυρού «Ροϋπελ», στο νομό Σερρών. Αξέχαστη θά μείνει στή μνήμη μου εσαεί ή σκηνή εκείνη πού οί στρατιώτες, γιά νά μήν παραδώσουνε τήν ελληνική σημαία στο Γερμανό καταχτητή πού βρίσκεται ήδη προ τών πυλών τού θρυλικού οχυρού Ρούπελ, προτιμάνε νά τήν κάψουνε και νά ορκιστούνε πάνω στ' αποκαΐδια της ότι δεν θά παραδοθούνε ποτέ στό Γερμανό και τό κυριώτερο ότι «δεν θά ήσυχάσουνε ποτέ». Αυτός ό όρκος είναι τό πρώτο ασφαλές δείγμα αληθινής αντίστασης, ή πρώτη πράξη Ε­θνικής Αντίστασης άπό στρατιώτες πού ορκίζονται μόνοι τους ότι «δεν θά ησυχά­σουν» ειμή μόνον όταν ξαναελευθερωθεϊ ή πατρίδα τους! 

Αυτή ή υποβλητική εικό­να τοΰ Χρήστου Ζαλοκώστα στό Ρούπελ, σέ συνδυασμό μέ τό άρθρο γιά τό ήρωϊκό Περιθώρι, άποτελέσανε τον αρχικό πυρή­να γιά τήν λεπτομερέστερη μελέτη βι­βλίων γιά τά ήρωϊκά αυτά γεγονότα τού Απριλίου τού 1941 , πού επακολούθησε μεταγενέστερα, μέσ' άπό δεκάδες άλλα βι­βλία και άρθρα στρατιωτικής ιστορίας. Ε­πιστέγασμα αυτών, τό άκρως ενδιαφέρον βιβλίο τού πολιτικού και Δημάρχου Αθη­ναίων Κώστα Κοτζιά, «Ελλάς, ό πόλεμος και ή Δόξα της» (έκδοσις ΑΕΤΟΣ, 1947, σελ. 424) .Ό Κ. Κοτζιάς αφιερώνει στη μάχη τών οχυρών τις σελίδες 304-352 τού δυσεύρετου, άλλά άκρως ενδιαφέροντος ιστορικού βιβλίου του. Μέ ιστορική συνέ­πεια, αντικειμενικότητα και γλαφυρότη­τα, δίνει μιά λεπτομερή περιγραφή τών γεγονότων.

Οι Ναζί προ των οχυρών και ενώ τα Στούκας και το
πυροβολικό προετοιμάζουν το έδαφος.

Όπως εύστοχα παρατηρεί ό Περ. Ε­λευθεριάδης:

«Δέν είναι η πεποίθησις στην σκέπην τοϋ τσιμέντου πού έχαλύβδωνε τις ψυχές τών υπερασπιστών τών μακεδό­νικων οχυρών. Ό Έλλην στρατιώτης έστάθη απλώς εις τήν ύπόγειον κρύπτην, όπου τον έταξε ή πατρίς, όπως έστάθη και εις τον άνοικτόν ορίζοντα τής Πίνδου. Και απέδειξε ότι γνωρίζει νά προσκολλάται και εις τήν φωλεάν του τσιμέντου και νά πολεμά τον αχά­ριστο πόλεμο του άσπάλακος πού του επέβαλε ή σύγχρονος πολεμική τέχνη έξ ίσου καλά μέ τον πόλεμον τής ξιφο­λόγχης και του "αέρα", πού ταιριάζει καλύτερα εις τον μεσογειακόν του χα­ρακτήρα» (όπ. παρ. σελ. 742).

ΟΧΥΡΟ ΛΙΣΣΕ

Στις 5 Απριλίου 2004, βρέθηκα στο Κάτω Νευροκόπι (Ζίρνοβο), τήν πιο ψυ­χρή περιοχή τής Ελλάδος, μέ τις χαμηλό­τερες θερμοκρασίες, πού τό υψίπεδο της δίνει εΰγευστες πατάτες και φασόλια. Στήν περιοχή αυτή έγιναν πολύνεκρες μά­χες τό 1913 μεταξύ Ελλήνων και Βουλ­γάρων, μεταξύ Βρόντους, Ζιρνόβου (Κά­τω Νευροκοπίου) και ό ελληνικός στρα­τός πήρε φαλάγγι τον βουλγαρικό και μπήκε και στο Άνω Νευροκόπι, μέσα στο βουλγαρικό έδαφος, όπου έγινε δεκτός μέ πανηγυρισμούς τού πληθυσμού. "Αλλο αν αργότερα οί συνθήκες, οί σύμμαχοι μας κ.λπ. μας άναγκάσανε νά γυρίσουμε πίσω αφήνοντας τό Ανω Νευροκόπι.

Σέ απόσταση 4 χιλιομέτρων οδικώς άπό τό Κάτω Νευροκόπι, βρίσκεται τό χωριό Οχυρό και στο λόφο πού δεσπόζει μπροστά άπό τό χωριό, πού ουσιαστικά εΐναι πρόβουνος τού Φαλακρού "Ορους (2.232 μέτρα ΰψος), βρίσκεται τό κεν­τρικό οχυρό Λίσσε, όπου τώρα έχει ιδρυ­θεί ένα Μουσείο (κλειστό ουσιαστικά, άφοΰ δεν υπάρχει μόνιμος Φύλακας ή στρατιώτης, καθημερινά) γιά τή μάχη τών Όχυρών. 

το μνημείο

Στο χώρο αυτό τού λόφου, έχει κατασκευασθεί ελληνικό και γερμανικό μνημείο προς τιμήν τών νεκρών και τής μάχης και γίνεται επίσημος, λίαν υποβαθ­μισμένος τώρα, εορτασμός στις 6 Απριλί­ου («λόγω λήθης, άψογου στάσεως και φυσικά τής φάμπρικας του ξαναγραψίματος τής ιστορίας, πού επιβλήθηκε έξωθεν άπό τά γνωστά κέντρα τού παγκόσμιου διεθνισμού»).

Όπως μου ομολόγησε στή μικρή πλα­τεία τού οχυρού κάποιος ντόπιος συντα­ξιούχος, άλλοτε γινότανε τρανός εορτα­σμός εδώ, μέ επισήμους, υπουργούς, ερχό­τανε πολύς κόσμος, γεμίζανε τά μαγαζιά τού χωριού (καφενεία και ταβέρνες) άπό εκδρομείς. Τώρα όλα έχουνε μειωθεί. Έρ­χονται «κάποιοι» λίγοι και γιά λίγο κά­θονται και βιάζονται νά φύγουνε τό γρηγορώτερο άπό εκεί σάν κάποιος νά τούς κυνηγάει ή νά τούς έχουνε δώσει εντολή κάποιοι νά τελειώνουνε γρήγορα αυτή τήν υποχρέωση...

Και μετά, γιά ολόκληρο χρόνο, λήθη, αδιαφορία, ερημιά... Ούτε ένας φαντάρος δεν φυλάει σέ ένδειξη τιμής τό οχυρό αυτό, πού είναι τό κεντρικό τής περιοχής ή έστω κάποια άλλα... Μια συνωμοσία σιωπής ύπουλης, υπόγειας, άλλά πλήρως υπαρκτής, απλώνεται γύρωθε. Περιττό νά πώ ότι αυτή τήν ημερομηνία, δύο μέρες προ τών βουλευτικών εκλογών τής 7/3/ 2004, ήμουνα και ό μοναδικός (προ­φανώς ιδιόρρυθμος και γραφικός) επισκέ­πτης τού Λίσσε... Σπάνια ξεπέφτει κάποι­ος περίεργος, άλλά δεν ξέρει ούτε πώς νά μπει στο Μουσείο, ούτε γράφουνε που­θενά πού μπορεί νά βρει τά κλειδιά (άν υπάρχουνε πού και σέ ποιόν) οί τουριστι­κοί οδηγοί...

Μέ θλίψη μου έκμυστηρευτήκανε ντό­πιοι κάτοικοι τού Όχυρού, ότι στο γειτο­νικό Περιθώρι, όπου τό ομώνυμο οχυρό (γιά τό όποιο θά αφιερωθεί άλλο άρθρο) και υπήρξε τό θέατρο σκληρότατων μα­χών, μέ καταλήψεις και ανακαταλήψεις θέσεων και Φυλακίων, τό άφήνουνε νά ρημάξει, νά γκρεμίζεται. Κάποιοι «μυστη­ριώδεις» γκρεμίζουνε ώρισμένες μέρες έπί­σημα ή ανεπίσημα τά οχυρό αυτό, προ­φανώς μέσα στο σχέδιο αφανισμού τών τόπων τής ιστορικής μνήμης αυτής τής πατρίδας. Γιά νά μή γνωρίζουνε οί νέοι της, γιά νά μή μάθουνε οί μεταγενέστεροι τί ακριβώς έγινε σ' αυτές τις τρύπες, τις σπηλιές, τις στοές και τά χαλάσματα...

Μπροστά στο άνοιγμα τού Λίσσε, χα­μηλά στο λόφο όπου αρχίζει τό μικρό μουσείο, μέ έγγραφα, χάρτες, φωτογρα­φίες, δύο μικρά κανόνια κι' ένα τάνκς τής εποχής, δίνουνε μιά εικόνα τών όπλων πού χρησιμοποιηθήκανε έκεΐ στις μάχες αυτού τού τρομερού Απριλίου 1941, όπου ή ναζιστική μηχανή τής Γερμανίας άπλωνε τά χέρια της πρώτα στή Σερβία πού είχε καταρρεύσει αμέσως, αφήνοντας τήν Ελλάδα ακάλυπτη και φυσικά τή Βουλγαρία (όπως στον Α' παγκόσμιο πό­λεμο), πιστή σύμμαχο τής Γερμανίας, σύν τοις άλλοις και γιά τήν εκπλήρωση τών προαιώνιων κατακτητικών της σκοπών γιά έξοδο στό θερμό Αιγαίο Πέλαγος, μέ τήν κατάληψη τής Ανατολικής Μακεδο­νίας και τής Θράκης.

Πίσω άπό τήν είσοδο του οχυρού Λίσ­σε, κάτασπρη και κατακάθαρη, βαμμένη -είναι αλήθεια- δεσπόζει τό χρωματιστό άγαλμα ενός Έλληνα φαντάρου τής εποχής κι επιβάλλεται ώς δείγμα ανδρεί­ας καί εθνικής υπερηφάνειας. Κι ευτυχώς, ευτυχέστατα, όπως διαπίστωσα ιδίοις όμμασιν, εδώ στό Νομό τής Δράμας, οί άνθρωποι όλων σχεδόν τών πολιτικών πα­ρατάξεων και σέ συντριπτική πλειοψηφία τους, είναι ακραιφνείς "Ελληνες (έχουνε άλλωστε τόσα και τόσα υποφέρει άπό ξέ­νους κατακτητές), σέ αντίθεση με ορισμένους άπό εμάς τους νότιους «χαμουτζήδες», πού έχουμε διεθνιστικά ερωτήματα, ύποπτους προβληματισμούς ή τουλάχι­στον παχυλή αμάθεια και εύδαιμονιστική αδιαφορία γιά τή σύγχρονη ιστορία μας.

τα ελληνικά αντιαρματικά εμπόδια 

Τό αεράκι, παρά τον λαμπρό ήλιο, λίαν τσουχτερό. Τό υψίπεδο τού Κάτω Νευροκοπίου μέ θερμοκρασία 6 υπό τό μηδέν! Ή φύση γύρω ησυχάζει. Τά πολυβολεία στην κορυφή τού οχυρού κλεισμένα άπό κορμούς δέντρων ή θάμνων, πού αν και είναι γυμνά λόγω τού χειμώνα ακόμα (δέντρα φυλλοβόλα), δέν φαίνονται εύκο­λα άπό μακριά. Όταν θά βγάλουνε τά δέντρα τά καινούργια φύλλα τους, δέν θά είναι ορατά τά φυλάκια και πολυβολεία τής κορυφής τού λόφου. Τόσο σοφά είναι μελετημένη ή διάταξη και ή φυσική κάλυψη τους, ώστε νά μή διακρίνονται άπό τον επιτιθέμενο! Αυτό φυσικά θά τό αντι­μετώπισε έμπρακτα στις μάχες τό γερμα­νικό πεζικό, πού γονάτισε μπροστά στον καταιγισμό τών ελληνικών πυρών καί τά μέχρι τότε ανίκητα τεθωρακισμένα τους, πού δεν μπορέσανε νά περάσουνε τά ελ­ληνικά αντιαρματικά εμπόδια και τό πυ­κνό και επιτυχημένο φράγμα πυρός, πού ξεχυνότανε σάν καυτερή λάβα άπό τό οχυρό Λίσσε.

Στά ριζά τού λόφου, τό ελληνικό μνη­μείο τών νεκρών αναγράφει, μέ ημερομη­νία γερμανικής επίθεσης τήν 6-4-1941, τά ονόματα τών πλησιόχωρων δραμινών οχυρών: Λίσσε, Μαλιάγκα, Περιθώρι, Παρταλούσκα, Ντασαβλή, Μπαμπαζώρα, Πρίσεκ, Ούσόγια, Πυραμιδοειδές. Αριθ­μητικά, οί νεκροί τής τετραήμερης μάχης στά οχυρά (6-4-1941 μέχρι και 9-4-1941) ήτανε: 2 Υπολοχαγοί, 2 Ανθυπολοχαγοί, 1 έφεδρος Ανθυπολοχαγός, 2 λοχίες και 15 οπλίτες (στρατιώτες). Κάτω άπό τον προστάτη τού Πεζικού "Αγιο Γεώργιο, υπάρχει ή νεκρική χριστιανική εκκλησια­στική επιγραφή, πού άφορα και στους Γερμανούς νεκρούς -πολλαπλάσιους τών Ελλήνων- μέ τήν ενωτική, φιλειρηνική ευχή: ΕΝ ΘΛΙΨΕΙ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΝΕ­ΚΡΩΝ ΑΝΑΖΗΤΩΜΕΝ ΦΙΛΙΑΝ ΜΕ­ΤΑ ΤΩΝ ΖΩΝΤΩΝ.

Οί Γερμανοί κατασκευάσανε δυο μνη­μεία τών πολυάριθμων νεκρών τους, τό ένα τό 1983, τό άλλο τό 1988. (Ποτέ δεν άνακοινώσανε τον ακριβή αριθμό όλων τών νεκρών τους στά οχυρά. Αλλοι μιλά­νε γιά 500, άλλοι γιά 850, άλλοι γιά 1.000 ή και πλέον). Τό γεγονός ότι τι­μούνε τούς νεκρούς τους, δείχνει και τήν έκταση τών απωλειών τους σέ νεκρούς, πέραν τού υψηλού αριθμού τών τραυμα­τιών τους. Ή επιγραφή τού σέ μαύρο γυα­λιστερό μάρμαρο γερμανικού μνημείου, είναι ή ακόλουθη: 

Προφητικά, ό Διοικητής τού τμήματος Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας, Αντι­στράτηγος Κ. Μπακόπουλος, έγραφε σέ ημερήσια διαταγή του τής 29-3-1941, εννέα ημέρες πριν άπό τή γερμανική επί­θεση κατά τών οχυρών, έχοντας φυσικά τις πληροφορίες του ότι οί σιδερόφραχτες μεραρχίες τού Γ' Ράϊχ βρίσκονταν στή Βουλγαρία και ετοιμάζονταν γιά εισβολή στήν Ελλάδα:

«Όσον άφορα τούς Γερμανούς, είναι πράγματι έκπληκτικόν, εάν συνεμάχησαν μέ τούς Βουλγάρους, διά νά επιτεθούν κατά τής Ελλάδος. Κατά τής Ελλάδος, ή οποία δέν είναι μόνον κρά­τος τό όποιον άλλως τε ουδέποτε έβλα­ψε τήν Γερμανίαν, άλλά είναι και μία Ιδέα και άπό τήν οποίαν είναι γνω­στόν πόσον ώφελήθη και έξυπηρετήθη ή άνθρωπότης και ιδιαιτέρως ή Γερμα­νία».

Φόρος τιμής στους ηρωικούς νεκρούς τών οχυρών, πού άνήκανε όλοι στο 26 Σύνταγμα Πεζικού, είναι και ή αναλυτική μνεία τών ονομάτων τους, όπως γράφον­ται στο ελληνικό μνημείο τού οχυρού. Ή απόδοση τιμών στους νεκρούς και δή ονο­μαστικά, είναι ένα έθιμο πού προέρχεται άπό τήν 'Αρχαία Ελλάδα. "Ας μή ξεχνάμε τά μνημεία πεσόντων, τό Δημόσιο Σήμα τού Κεραμεικού στήν Αθήνα, τούς Τύμ­βους Μαραθωνομάχων, Σαλαμινομάχων κ.λπ.

Ώς προσκύνημα τιμητικό προς αυτούς τούς νεκρούς, ίδού τά ονόματα τους:

                                                                                                             

Περισοόχερες λεπτομέρειες γιά τό οχυρό Λίσσε θά καταλαμβάνανε τόμους ολόκληρους ηρωικών περιστατικών.Τό Λίσσε με Διοικητή τον Ταγματάρχη Γ. Δετοράκη, τό Περιθώρι μέ Διοικητή τό Λο­χαγό Σπ. Δαράτο, τό Πυραμιδοειδές μέ Διοικητή τό Λοχαγό Ρογκάκο, αξίζουνε την ίδια τιμή και αναγνώριση. Τέσσερις ολόκληρες μέρες κράτησε ή αντίσταση τοϋ κυρίου οχυρού Λίσσε. Συνθηκολόγησε μό­νο όταν ελήφθη διαταγή κι' αυτό, άφού ήδη τό Μέτωπο είχε σπάσει προ πολλού στη γραμμή Κιλκις-Θεσσαλονίκη και ό Τσολάκογλου είχε ήδη υπογράψει μέ τούς Γερμανούς τήν παράδοση όλου τού Στρατού. Δέν είχε κανένα νεκρό, μόνο τραυ­ματίες. Οί αναφερόμενοι λίγοι νεκροί στό μνημείο είναι άπό κοντινά προς αυτό οχυρά και φυλάκια. Σύμφωνα μέ μαρτυ­ρίας ντόπιων, δέν θά υπήρχανε ούτε αυτοί οι νεκροί, άν δέν τούς παρέσυρε ό ένθουσιασμός καί δέν καλυφθήκανε όπως έπρεπε. μέσα στή χαρά τής διαφαινόμενης νίκης ή, δυστυχώς, μερικοί στραφήκανε γιά Πλιάτσικο σέ Γερμανούς στρατιώτες καί  μηχανοκίνητα, πού είχανε αχρηστευθεί από τά καταιγιστικά πυρά τών Ελλήνων.

Τήν 9-4-1941, ό Ταγματάρχης Γ. Δεΐκης άπό τό Λίσσε μεταφέρθηκε στο Κάτω Νευροκόπι μέ τό αυτοκίνητο τού Γερμανού Στρατηγού, Διοικητού τής Με­ραρχίας. Λόχος τής Φρουράς τού Γερμα­νικού «απέδωσε ημάς» στον ταγματάρχη Δετοράκη, γιατί οί Γερμανοί τιμήσανε τήν ηρωική αντίσταση τών έχθρων τους, μα­χητών τών οχυρών, σ' όλες αυτές τις ήμε­ρες τοϋ τιτάνιου αγώνα καί δέν λυγίσανε. Μέσα στό γραφείο τοϋ Γερμανού Στρα­τηγού έγινε ό έξης διάλογος μεταξύ αυτού καί τού "Ελληνα Ταγματάρχη Γ. Δετορά­κη, όπως διασώθηκε στήν επίσημη ανα­φορά τής 14-11-1945 προς τό Γ.Ε.Σ. άπό τον Συνταγματάρχη α. Παπαδομαρκάκη:

-Γερμανός Στρατηγός: Πόσοι "Αγγλοι αξιωματικοί καί όπλΐται ήσαν εις τό Όχυρόν σας;

-Δετοράκης: Ουδείς:

-Στρατηγός: Αδύνατον...

-Δετοράκης: Ουδείς: Στρατηγέ...

 -Στρατηγός: Σιώπησε... Σημεία έκνευρισμοϋ και αμφιβολίας...

Και έν συνεχεία έρωτά: Πόσας απώλει­ας είχε τό Οχυρόν;

-Δετοράκης: 15 τραυματίας όπλίτας και ένα άξιωματικόν. Ούδένα νεκρόν.

-Στρατηγός: Αδύνατον!...

-Δετοράκης: Οί τραυματίαι μετεφέρθησαν εις τό ενταύθα Νοσοκομείον σας. Δύνασθε νά πεισθήτε αυτοπροσώπως...

-Στρατηγός: Τί καταστροφάς υπέστη τό Όχυρόν;

-Δετοράκης: Ούδεμίαν άξίαν λόγου. Τά πάντα έλειτούργησαν άριστα.

-Στρατηγός: Πόση δύναμις κατείχε τό Κρέστη;

-Δετοράκης: Λόχος Πεζικού δυνάμεως 3 διμοιριών ύπό έφεδρον ύπολοχαγόν ώς Διοικητήν.

-Στρατηγός: Έκδήλωσις αμφιβολίας... (επετέθη εκεί δια δύο Ταγμάτων). Και διατί μας άφίσατε τήν πρώτην ήμέραν νά πλησιάσωμεν εις άπόστασιν τών 600-700 μέτρων άνευ ουδεμιάς εκδηλώσεως πυρός;

-Δετοράκης: Επεδίωξα και επέτυχα τον απόλυτον αίφνιδιασμόν.

Μετά τήν άπάντηοιν αυτήν, ό Γερμα­νός Στρατηγός ήγέρθη, έλαβε τήν στάσιν «προσοχής», έχαιρέτησε στρατιωτικώς τον Ταγματόρχην Δετοράκην, τού έσφιξε τήν χείρα και εΐπε:

«Τά θερμά συγχαρητήρια τού Γερ­μανικού Στρατού. Νά διαβιβασθούν εις τά Στρατεύματα σου, διότι έπολέμησαν ήρωϊκώτατα διά τήν Πατρίδα σας. Και δι' αυτό δέν θά σας μεταχειρισθώμεν ώς αιχμαλώτους».

Αυτός ό διάλογος θά έπρεπε νά υπάρ­χει στά σχολικά βιβλία, γιά νά δίνει τό παράδειγμα στις επερχόμενες γενιές... (Άντ' αυτού, οί «μοντέρνοι» και οί «τοιού­τοι», όπως θά έγραφε «αδόκιμα» στά Α­πομνημονεύματα του ό Ιωάννης Μακρυ­γιάννης, ό αγράμματος, μά τόσο αληθι­νός!).

Ό ήλιος είχε προχωρήσει αρκετά πάνω άπό τό Λίσσε, φωτίζοντας αυτά τά αίματοποτισμένα χώματα τής ελληνικής Μα­κεδονίας. Μοναξιά απόλυτη, ένα ειρηνικό τοπίο, τώρα, στο χώρο τών μαχών τοΐ 1941. Κανείς δέν θά φανταζότανε τί έγι­νε τότε ακριβώς εκεί. Οί τόσο φειδωλοί και συντηρητικοί σέ εκδηλώσεις Γερμανοί, αυτοί οί ψυχροί και μεθοδικοί στρατιώτες, μέ τό μνημείο τους, τιμήσανε τούς νε­κρούς (πάμπολλους) συντρόφους τους (όπως γράφει ή επιγραφή τού μνημείου τους). Και οί Γερμανοί άνεγείρουνε μνη­μεία μόνο όταν υπάρχει άποχρών λόγος και πολλοί νεκροί. Και στο Λίσσε, μαζί μέ τά πέριξ οχυρά και ιδίως στο Περιθώρι, ό στρατός τών Ναζί κατακτητών εΐχε τρο­μερές απώλειες, πού μέχρι τώρα μείνανε κρυφές και μόνο ή φήμη μιας εκατόμβης ύφέρπει!..

Τά σχολεία κάθε χρόνο προγραμματίζουνε εκδρομές γιά Ρόδο και Μύκονο ή Σαντορίνη. Δέν υπάρχει προγραμματισμός γιά Μακεδονία ή Θράκη. Πονάει τούς αρμοδίους ή μνεία έστω αυτών τών τό­πων. Ό Έλληνας όμως πρέπει νά ζει μέ τήν ελπίδα ότι πολλές φορές, μέσα άπό τήν ηθική, εθνική και πολιτική εξαθλίωση, μέσα άπό μακρές περιόδους φριχτής πα­ρακμής, ξανάρθε πάλι τό Φώς. Αυτό τό φώς πού φώτιζε τά βήματα μου στο Λίσ­σε, όταν άρχισα ν' ανεβαίνω τήν ανηφο­ρική πλαγιά προς τά πολυβολεία, μέ τήν καταπληκτική ελεύθερη θέα προς τά σύ­νορα, προς τήν Έξοχη -αυτό τό τελευ­ταίο μας χωριό, 1.800 μέτρα απόσταση άπό τήν Έλληνοβουλγαρική μεθόριο. Και πιο κει, αν είναι καθαρός ορίζοντας, τό "Ανω Νευροκόπι. Πιο πέρα, ακόμα πολύ βαθειά, ή Ανατολική Ρωμυλία απλώνεται μέ τήν πρωτεύουσα της, μ' αυτό τό ανεξί­τηλο απαγορευμένο ελληνικό όνομα: Φι­λιππούπολη!..

από το περιοδικό «Μαχόμενος Ελληνισμός» 

εκδόσεις Νέα Θέσις αρ. τεύχους 6 Μάρτιος 2004