Ο εθνικισμός καταστρέφει την Eυρώπη. Όντως;

του Jan Techau

 Στην πολυεπίπεδη δυσφορία για την Ευρώπη το 2016, υπάρχουν λίγα πράγματα στα οποία οι καλλιεργημένες ελίτ του Παλαιού Κόσμου μπορούν να συμφωνήσουν. Αλλά αυτό που σχεδόν όλοι αποδέχονται ως θεμελιωδώς αληθινό είναι πως ο εθνικισμός είναι κακός, ότι είναι μία από τις μεγαλύτερες αδυναμίες της Ευρώπης και ότι η τωρινή αποκαλούμενη επανεθνικοποίηση των πολιτικών της ΕΕ είναι η κύρια αιτία της υπαρξιακής κρίσης που αντιμετωπίζει το project της ολοκλήρωσης.

Όταν οι μισές αλήθειες μετατρέπονται σε mantra, πρέπει κανείς να είναι πάντα προσεκτικός. Η συνολική καταδίκη του εθνικισμού στην Ευρώπη είναι και ιστορικά κατανοητή και ένα σημάδι lazy thinking. Αποτελεί μια ένδειξη της μεγαλύτερης πνευματικής αδυναμίας των υπέρ της ολοκλήρωσης ελίτ: η άγνοιά τους για την θετική διαμόρφωση της δύναμης του έθνους.

Για όλους σχεδόν, ο εθνικισμός στην τρέχουσα μορφή του, είναι ένα αναμφισβήτητο φοβερό πράγμα και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι ένα πολιτικό project που είναι σχεδιασμένο για να το ξεπεράσει. Σύμφωνα με αυτή την σκέψη, ο εθνικισμός οδήγησε τους Ευρωπαίους δύο φορές στην άβυσσο στον 20ο αιώνα, και χρειάστηκε να αντικατασταθεί από κάτι μεγαλύτερο, πιο ήπιο, λιγότερο διχαστικό και περισσότερο αδερφικό. Για να συγκρατηθούν οι εκρηκτικές δυνάμεις αυτής της πιο σύγχρονης και ιστορικά πιο εύστοχης πολιτικής παρέμβασης της ευρωπαϊκής εφευρετικότητας, του έθνους-κράτους, μια ακόμη πιο σύγχρονη, ακόμη πιο εύστοχη νέα πολιτική παρέμβαση πρέπει να ξεκινήσει. Το αποτέλεσμα ήταν συνεργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο μεταξύ των ίδιων των οντοτήτων που σε διαφορετική περίπτωση θα συνέχιζαν να σφάζουν ο ένας τον άλλο.

Ωστόσο, δεν είναι ο κάθε -ισμός ένα κακό πράγμα, και ο εθνικισμός -που είναι κατανοητός ως η αγάπη για το έθνος κάποιου- έχει επίσης μια βαθιά θετική πλευρά. Για να κατανοηθεί η πλήρης αίσθηση της έννοιας, είναι χρήσιμο να συνειδητοποιήσουμε ότι ένα έθνος δεν είναι μια ιδέα που συρρικνώνει την κατανόηση και την εμπάθεια για άλλους ανθρώπους, αλλά μάλλον ότι είναι στα αλήθεια ικανό να γίνει ακριβώς το αντίθετο. Ο Εθνικισμός μπορεί να επεκτείνει τον χώρο στον οποίο οι άνθρωποι νοιάζονται ο ένας για τον άλλο. Επιτρέπει στους ανθρώπους να αισθάνονται αλληλεγγύη και συνδέσεις με άλλους ανθρώπους πέραν του περιορισμένου πλαισίου της οικογένειας, της φυλής. Ο εθνικισμός επιτρέπει στους ανθρώπους να σχετίζονται με εντελώς αγνώστους, να μοιράζονται τις ανησυχίες τους και να αισθάνονται υπεύθυνοι για την ευημερία τους. Επίσης επιτρέπει στους ανθρώπους να δημιουργούν ισχυρές ταυτότητες  που υπερβαίνουν το άμεσα τοπικό περιβάλλον τους. Αυτός είναι ο λόγος που το έθνος-κράτος και, πραγματικά, ο εθνικισμός, ήταν τόσο επιτυχείς ιστορικά.

Ο μελετητής που είδε αυτόν τον μηχανισμό πιο καθαρά και ο οποίος έγινε διάσημος για το ότι τον επισήμανε ξεκάθαρα, ήταν ο Benedict Anderson, ένας Ιρλανδός πολιτικός επιστήμονας, πρώην Μαρξιστής και δια βίου αντί-ιμπεριαλιστής ακτιβιστής. Στην κλασική μελέτη του Imagined Communities, ο Anderson προχώρησε σε αυτή την εκπληκτική δήλωση:

"Σε μια εποχή που είναι τόσο κοινό για τους προοδευτικούς, κοσμοπολίτες διανοούμενους (ιδιαίτερα στην Ευρώπη;) να επιμένουν στον σχεδόν παθολογικό χαρακτήρα του εθνικισμού, οι ρίζες του στον φόβο και στο μίσος του άλλου, και οι συγγένειές του με τον ρατσισμό, είναι χρήσιμο να υπενθυμίσουμε στους εαυτούς μας ότι τα έθνη εμπνέουν αγάπη, και συχνά αγάπη βαθιάς αυτοθυσίας”.

Ο Anderson πέθανε στις 13 Δεκεμβρίου 2015, και μαζί του όλη η κατανόηση της χρησιμότητας του έθνους φαίνεται να έχει εξαφανιστεί επίσης. Αλλά γίνεται όλο και πιο σαφές στην Ευρώπη σε καθημερινή βάση ότι μια ΕΕ χτισμένη στην άρνηση του έθνους, δεν θα διαρκέσει. Είναι αλήθεια ότι σε έναν παγκοσμιοποιημένο, πολυπολιτισμικό κόσμο, η επιβίωση της Ευρώπης θα εξαρτηθεί από την ολοκλήρωση και τη συνεργασία σε ένα επίπεδο που υπερβαίνει το εθνικό. Αλλά αυτό το project ολοκλήρωσης θα είναι επιτυχημένο μόνο εάν είναι κατασκευασμένο με έναν τρόπο που αφήνει άθικτο το εθνικό επίπεδο, αντί να προσπαθήσει να το καταστήσει άνευ ουσίας ή ακόμη και να το καταστρέψει. Η Ευρώπη θα οικοδομηθεί μαζί και παράλληλα με τα έθνη, ή δεν θα οικοδομηθεί.

Για να πετύχει, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση -από την οποία θα απαιτηθεί περισσότερη εάν οι Ευρωπαίοι θέλουν να διατηρήσουν την σταθερότητα και τα τρέχοντα επίπεδα οικονομικής ευημερίας- πρέπει να μάθει ένα κρίσιμο τέχνασμα από το έθνος. Με τον ίδιο τρόπο που η δύναμη του έθνους έκανε τους ανθρώπους να κοιτάξουν πιο πέρα από τους δεσμούς αίματος της οικογένειας, της φυλής και να ανεβάσουν την αλληλεγγύη σε ένα υψηλότερο επίπεδο, έτσι και η ευρωπαϊκή ενοποίηση πρέπει να ξεπεράσει την προσκόλληση των πολιτών στο έθνος και να την ανυψώσει κατά ένα επίπεδο. Το κόλπο είναι να μην απορρίψει την χαμηλότερου επιπέδου ταυτότητα και να προσπαθήσει να την καταστήσει περιττή. Το κόλπο είναι να αφήσει το έθνος ακέραιο και να προσθέσει άλλο ένα στρώμα που μπορεί να γίνει πολιτικά και συναισθηματικά σημαντικό.

Αυτό είναι το βασικό λάθος μιας καλοπροαίρετης πνευματικής ηθικολογίας αυτή την στιγμή. Ρητά ή σιωπηρά προσπαθεί να ορίσει ως επιβλαβές κάτι με το οποίο οι άνθρωποι είναι θεμελιωδώς συνδεδεμένοι και τους ζητά να το εγκαταλείψουν για χάρη κάποιου που δεν είναι ακόμη τόσο σημαντικό και παρήγορο. Για αυτό τόση κλασική φεντεραλιστική σκέψη, τόση ιδεολογία της ολοένα και πιο στενής ένωσης και τόση αφήγηση "ο εθνικισμός είναι κακός” ακούγεται κούφια και θεωρητική στους ανθρώπους της Ευρώπης και τους κάνει να αισθάνονται καχύποπτα για την ΕΕ.

Αντί να απορρίπτει το έθνος ως κάτι από το παρελθόν, η Ευρώπη πρέπει να μάθει από αυτό και να μιμηθεί την ικανότητά της να δημιουργεί αλληλεγγύη και την προθυμία να θυσιάζει. Αντί να εστιάσει μόνο στις παραβιάσεις και στους περιορισμούς που μπορεί να φέρει αναμφίβολα ο εθνικισμός μαζί του, η Ευρώπη πρέπει να ξέρει το μυστικό του πώς να άρει την αίσθηση ότι ανήκει σε ένα υψηλότερο επίπεδο.

Αυτό δεν έχει καμία σχέση με την σύγχυση της εθνικής ταυτότητας και της κυριαρχίας που έχει μολύνει την συζήτηση για την Ευρώπη σε τόσο πολλές χώρες. Το κρίσιμο δίδαγμα είναι ότι η εθνική ταυτότητα μπορεί να παραμείνει ανέπαφη για μακρό χρονικό διάστημα αφότου η κυριαρχία έχει εν μέρει τουλάχιστον μοιραστεί και αποτέλεσε αντικείμενο διαπραγμάτευσης για το μεγαλύτερο όφελος της ενιαίας δράσης σε υψηλότερο επίπεδο. Έχει να κάνει με τη δημιουργία μιας αίσθησης της ευρωπαϊκής συντροφικότητας που γίνεται αντιληπτή ως μια χρήσιμη, παρήγορη και συναισθηματικά υγιή προσθήκη στις καθιερωμένες μορφές κοινότητας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

Η ΕΕ και τα θεσμικά της όργανα με έδρα τις Βρυξέλλες, θα πρέπει να αλλάξουν πολύ ριζικά για να καταστεί δυνατή αυτή η μετατόπιση. Δεν θα είναι εύκολο, να πούμε το λιγότερο. Αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο: οι αλλαγές θα πρέπει να αναδείξουν την θετική δύναμη του έθνους, αλλιώς η προσπάθεια θα καταλήξει σε καταστροφή. 

ΠΗΓΗ
ενημέρωση Πελοποννήσου

Σημείωση: Προτείνουμε στους φίλους αναγνώστες να διαβάσουν τα παρακάτω άρθρα μας που βρίσκονται στο βιβλίο μας Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ του ΕΝ.Ε.Κ. και μεγάλο μέρος δημοσιευμένα στην ετικέτα ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ στο ιστολόγιο μας.

1. ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ και ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΙ 

2. ΦΥΛΕΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

3. ΦΥΛΕΤΙΣΜΟΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ