Οι ήρωες ζουν πολύ, αλλά αλλιώς

«Διά τον ηρωικόν άνθρωπον ο θάνατος είναι πάντοτ’  εκούσιος, αφού ο δρόμος, που συνειδητά εδιάλεξε και βαδίζει, μοιραίως και αναγκαίως οδηγεί προς τα εκεί»

Αλλ' ο ηρωικός άνθρωπος δεν ομοιάζει με τους καλούς και φρόνιμους αμαξάδες, οι οποίοι οδηγούν το αμαξάκι των “βραδέως αλλ' ασφαλώς” από τους δρόμους τους στρωτούς και τους ήσυχους προς το τέρμα, που άλλοι καθώρισαν. Με τον ηνίοχον ομοιάζει, που κυβερνά τέσσαρα, οκτώ ίσως θυμοειδή άλογα - και το καθένα των σπεύδει ασυγκράτητον προς αυτοβούλους κατευθύνσεις. Τα κυβερνά με δυνατό χέρι, χωρίς όμως και να εξουδετερώνη εκείνων την ορμητικότητα και την επαναστατικότητα. Ειδεμή, τι θέλγητρον θα είχε δι’ αυτόν ηνιοχεία; Το “βραδέως αλλ' ασφαλώς” δεν το ξέρει. Λογαριάζει και τας πτώσεις, διότι μόνον όπου υπάρχουν πτώσεις δίδεται ευκαιρία και ανυψώσεων.

Πράγματι, ο πόλεμος και ο κίνδυνος είναι το στοιχείον του, η απαραίτητος τροφή του. Ο πόλεμος λέγω και η νίκη, όχι η επιτυχία.

Η επιτυχία δεν είναι πάντοτε νίκη. είναι νίκη, όχι εξωτερική, εξωτερικός πλουτισμός εις επιτεύγματα και κέρδη - να, σαν τα ρεκόρ συγχρόνου αθλητού, που μετρούνται με δευτερόλεπτα και υφεκατοστόμετρα. Αλλ' ο ηρωικός ζητεί την νίκην εκείνου που χαίρεται το ότι επολέμησε, το ότι εκινδύνευσε, το ότι αντέστη την νίκην ως ευκαιρίαν μόνον να ζήση εντόνους και αγωνιώδεις στιγμάς. Και παρόμοια νίκη συνυπάρχει κάλλιστα με την αποτυχίαν εις τους αντικειμενικούς σκοπούς, καθώς η αποτυχία των 300 εις τας Θερμοπύλας...»
Ιωάννης Συκουτρής, «Φιλοσοφία της Ζωής», Αθήνα 2010, εκδόσεις Πελεκάνος, σ.σ. 83-84

Στο βιβλίο του «Φιλοσοφία της Ζωής», ο Ιωάννης Συκουτρής (1901-1937) παρουσίασε έξι «Τύπους Αντιλήψεως Της Ζωής»: τη θρησκευτική αντίληψη, τη μηδενιστική, την ευδαιμονιστική, την ανθρωπιστική, την αντίληψη του αντικειμενικού έργου και, τέλος, την ηρωική. Από το κείμενο γίνεται προφανές ότι ο συγγραφέας είχε επιλέξει αυτόν τον τελευταίο τύπο για να υπηρετήσει και να αποπειραθεί να ακολουθήσει. Αυτός ο ηρωικός τρόπος -το γνώριζε ο Συκουτρής- δεν είναι «ευτυχής», όπως ορίζουν την ευτυχία οι παραδομένοι «φρόνιμοι». Δεν είναι μοτίβο βίου που βοηθά τον άνθρωπο να μακροημερεύσει ως ένσαρκη εκδήλωση της θείας βούλησης. Οι ήρωες ζουν πολύ, αλλά αλλιώς. Ως αναμνήσεις και ως υποδείγματα. Ως διδαχές διά του παραδείγματος. Ως δυνάμεις που έλκουν τους άλλους προς τα πάνω με φόρα, με πείσμα, με ρυθμό απρόβλεπτο και ισχύ ηφαιστειακή.

Σε αυτό το κεφάλαιο του βιβλίου του, ο Συκουτρής περιγράφει τον ιδεατό πολίτη-οπλίτη. Ισως και το σύνολο του κειμένου για τον ηρωικό άνθρωπο να είναι μια λεκτική σπονδή σε αυτό που θα ήθελε να μπορέσει να γίνει κάποια στιγμή στη ζωή του. Η γοητεία που ασκεί το πρότυπο του ήρωα στον νου αυτού του τραγικού ακαδημαϊκού, του αξεπέραστου λογίου του 20ού αιώνα, είναι προφανής. Ομοίως έκδηλη είναι και η πίκρα που σημαίνεται μέσω της ανάλυσης για τη μοναξιά του ήρωα, τη νίκη του που απέχει από την επιτυχία και το αναπόφευκτο, τραγικό και -κατά κάποιον τρόπο- θεαματικό τέλος.

Η ζωή του ήρωα για τον Συκουτρή είναι σύντομη, «διότι ο ηρωικός άνθρωπος περνά ολόκληρον την ζωήν του εις το πολυκίνδυνον μέτωπον του πολέμου. Σύντομος, διότι πάντοτε είναι, από την μοίραν του και μόνην οδηγούμενος, ερασιθάνατος».

Στην ιδέα του θανάτου, που «στέφει» κάθε προσπάθεια η οποία ξεπερνά τα ανθρώπινα μέτρα, ο Συκουτρής βρίσκει μια παράδοξη δικαίωση, αλλά και παρηγοριά. Γι' αυτό και υπαινίσσεται (σχεδόν το λέει ευθέως) ότι σκοπεύει ο ίδιος να προκαλέσει το τέλος του, να ορίσει πού θα μπει η τελεία στο κείμενο της ζωής του: «Αν θα είν’ εκούσιος ο θάνατος ή ακούσιος δεν έχει σημασίαν. Διά τον ηρωικόν άνθρωπον ο θάνατος είναι πάντοτ’ εκούσιος, αφού ο δρόμος, που συνειδητά εδιάλεξε και βαδίζει, μοιραίως και αναγκαίως οδηγεί προς τα εκεί. Αλλωστε διαλέγει συνήθως ο ίδιος τον θάνατόν του και την ώραν του, με την εσώψυχον πίστιν ότι δικαίωμά του απόλυτον είναι: Αν θέλης να γεννηθής και πότε θέλεις να γεννηθής, δεν εξαρτάτ’ από την συγκατάθεσίν σου· το να φύγης όμως από την Ζωήν και πότε να φύγης, αυτό αφήκεν ο Θεός εις την ιδικήν σου, την υπεύθυνον διαγνώμην».

Ο Συκουτρής, για λόγους που ποτέ δεν θα μάθουμε, επέλεξε να αφαιρέσει τη ζωή του -κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τον πολεμιστή ο οποίος αρνείται να παραδοθεί, ακόμα και στον θάνατο-, αλλά προσέφερε με το έργο του έναν φωτεινό φάρο ήθους και αυταπάρνησης για τις γενιές των Ελλήνων που έρχονται. Αν σ' αυτές τις γενιές λείπουν οι ήρωες, σύντομα θα λείψουν και οι Ελληνες.

Παναγιώτης Λιάκος