Στρατώνι Χαλκιδικής: ο Εθνοκοινοτισμός στην πράξη

Γράφει ο Χρήστος Μπίσδας

Το Στρατώνι είναι ένα μικρό χωριό στις ανατολικές ακτές της Χαλκιδικής. Είναι το πρώτο παραθαλάσσιο χωριό που συναντά κανείς στην διαδρομή από την Αρναία προς την Ουρανούπολη. Ο επαρχιακός δρόμος διέρχεται από τις παρυφές του χωριού και δεν σταματά κανείς στο Στρατώνι αν δεν αποτελεί τον τελικό προορισμό του. Παρότι έχει παραλία με χρυσή άμμο μήκους ενός χιλιομέτρου περίπου, δεν είναι γνωστός τουριστικός προορισμός. Αυτό που το κάνει να ξεχωρίζει από άλλα παραθαλάσσια χωριά της Χαλκιδικής είναι οι εγκαταστάσεις των μεταλλείων με την “ταινία” που καταλήγει στην θάλασσα για να φορτώνονται τα πλοία, οι οποίες δεσπόζουν στη βόρεια πλευρά της παραλίας, ενώ στο νότιο άκρο της παραλίας βρίσκεται ένα υποτυπώδες μικρό λιμάνι για ψαρόβαρκες. 

Εκ πρώτης όψεως αντιλαμβάνεται κανείς ότι το χωριό δεν ζει από τον τουρισμό. Οι τουριστικές του υποδομές περιορίζονται σε μερικά μικρά συγκροτήματα ενοικιαζόμενων δωματίων, εστιατόρια και καφετέριες μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού και ένα ήρεμο beach bar με ομπρέλες και ξαπλώστρες σε ένα πολύ μικρό τμήμα της παραλίας. Το Στρατώνι προσφέρεται για ήρεμες οικογενειακές διακοπές, αλλά αυτό που στηρίζει την οικονομία του χωριού και ολόκληρης της περιοχής είναι τα μεταλλεία. 

Οι κάτοικοι διηγούνται ότι το Στρατώνι ως οικισμός δημιουργήθηκε από Μικρασιάτες. Αυτοί κατάγονταν από την Μπάλια της Μ. Ασίας που είχε μεταλλεία και για κάποιον λόγο στις αρχές του 20ου αιώνα εγκαταστάθηκαν στο Στρατώνι για να συνεχίσουν την δουλειά που γνώριζαν να κάνουν. Άλλωστε η περιοχή ήταν γνωστή για τα μεταλλεύματά της από την αρχαιότητα. 

Τα μεταλλεία λειτουργούσαν ήδη επί Οθωμανικής κατοχής με την ονομασία “Μεταλλεία Κασσάνδρας”. Με την πάροδο του χρόνου άλλαξαν χέρια αρκετές φορές αλλά την διαχείρισή τους είχαν σχεδόν πάντα ιδιώτες (Γαλλο-Οθωμανική Α.Ε., ΑΕΕΧΠ&Λ, TVX Hellas, Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.) (1). Το 1952 άρχισε να λειτουργεί στο Στρατώνι το πρώτο από τα τρία σημερινά εργοστάσια εμπλουτισμού μεταλλευμάτων και στις αρχές της δεκαετίας του 1970 η Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων & Λιπασμάτων κατασκεύασε στην παραλία του Στρατωνίου εργοστάσιο εμπλουτισμού και ξεκίνησε την παραγωγή μικτών θειούχων μεταλλευμάτων. 

Στα μεταλλεία και στα εργοστάσια εμπλουτισμού μεταλλευμάτων ανέκαθεν δούλευαν οι άντρες των γύρω χωριών, οι οποίοι σιγά-σιγά άρχισαν να φτιάχνουν πρόχειρα καταλύματα στην παραλία του Στρατωνίου, στα οποία διέμεναν για να γλιτώνουν τις καθημερινές μετακινήσεις. Με το πέρασμα του χρόνου τα παραπήγματα έγιναν σύγχρονες κατοικίες και πολλοί εργαζόμενοι έφεραν τις οικογένειές τους στο Στρατώνι. Οι εταιρείες που διαχειρίζονταν τα μεταλλεία έχτισαν οικήματα για τους εργαζομένους, σχεδίασαν και ασφαλτόστρωσαν φαρδείς δρόμους με μεγάλα πεζοδρόμια. Εκατέρωθεν των δρόμων υπάρχουν σειρές από πικροδάφνες με λευκά και μωβ λουλούδια, που μαζί με την “Επαναστατική” αρχιτεκτονική και αισθητική των παλαιότερων κτιρίων στον παραλιακό δρόμο δίνουν την εντύπωση ότι ο χρόνος σταμάτησε στην δεκαετία του ΄70. Είναι η ίδια εντύπωση που αποκομίζει όποιος επισκεφτεί τα Άσπρα Σπίτια ή φέρει στη μνήμη του τα ξενοδοχεία ΧΕΝΙΑ. 

Κι όμως, το Στρατώνι σφύζει από ζωή και μάλιστα από νεολαία, σε αντίθεση με τα περισσότερα χωριά της Ελλάδας. Οι νέοι ως επί το πλείστον δουλεύουν στα μεταλλεία, άρα δεν αναγκάζονται να φύγουν από τον τόπο τους προς αναζήτηση εργασίας. Το ασφαλές εισόδημα τους οδηγεί στο να δημιουργούν από νωρίς οικογένεια και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλά μικρά παιδιά στο χωρίο, κάτι εμφανές σε όποιον περάσει έξω από τη μεγάλη παιδική χαρά της παραλίας. 

Σημαντικό πλεονέκτημα της περιοχής είναι η ασφάλεια. Οι κάτοικοι σταθμεύουν στον κεντρικό δρόμο τα αυτοκίνητά τους ξεκλείδωτα και με ανοιχτά παράθυρα και τις μηχανές με το κλειδί στη μίζα. Μικροί και μεγάλοι σε χαιρετούν όταν σε βλέπουν, ακόμα κι αν τους είσαι άγνωστος. Πολύ σπάνια συναντά κάποιος αλλοδαπούς και η απουσία τους προφανώς οφείλεται στο ότι οι κάτοικοι καταπιάνονται μόνοι τους με αγροτικές και γενικότερα με χειρωνακτικές εργασίες. Στο χωριό θα δει κανείς μεγάλους κήπους δίπλα από όμορφες νεόδμητες μονοκατοικίες και πολλοί νέοι κυκλοφορούν με τα νεότερα μοντέλα αγροτικών αυτοκινήτων, δείγμα ευημερίας όχι μόνο των εργατών αλλά και των αγροτών. 

Στο χωριό λειτουργεί δημοτικό και γυμνάσιο ενώ οι μαθητές παρακολουθούν το λύκειο σε γειτονικά χωριά. Επίσης, υπάρχει Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών (Κ.Δ.Α.Π.), γήπεδο ποδοσφαίρου με χλοοτάπητα, στο οποίο αγωνίζεται η τοπική ποδοσφαιρική ομάδα, πολιτιστικός σύλλογος (Σύλλογος Πολιτισμού Στρατωνίου) με χορωδία, τμήμα χορού και τμήμα πολεμικών τεχνών και ναυτικός όμιλος (Ν.Α.Ο. Στρατωνίου) με ιστιοπλοϊκό τμήμα. Επομένως, τα παιδιά, οι έφηβοι και οι νέοι έχουν αρκετές διεξόδους για τον ελεύθερο χρόνο τους. Υπάρχει επίσης το Σωματείο Εργατοτεχνιτών των Υπαλλήλων Μεταλλείων Κασσάνδρας “Αγία Βαρβάρα” και ιδιωτικό Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης (Κ.Ε.Κ.). Σε μία μικρή πλατεία υπάρχει μαρμάρινο ηρώο υπέρ των πεσόντων τέκνων του χωριού στις πολεμικές επιχειρήσεις από το 1912 έως το 1949 πίσω από το οποίο κυματίζει η ελληνική σημαία, η σημαία της Ε.Ε. και η σημαία με το αστέρι της Βεργίνας. Το Στρατώνι συνδέεται με τα υπόλοιπα χωριά της Χαλκιδικής και την Θεσσαλονίκη με τακτικά δρομολόγια του Κ.Τ.Ε.Λ. Χαλκιδικής. 

Την ήρεμη ζωή των κατοίκων του Στρατωνίου - και πολλών άλλων χωριών της Βορείου Χαλκιδικής (π.χ. Αρναία, Μ. Παναγιά), που επίσης έχουν λύσει το πρόβλημα της ανεργίας λόγω της λειτουργίας των μεταλλείων - έχουν ταράξει τους τελευταίους μήνες οι υποκινούμενες από τον ΣΥΡΙΖΑ, ως αντιπολίτευση παλαιότερα και ως κυβέρνηση πλέον, αντιδράσεις και κινητοποιήσεις των κατοίκων των παραθαλάσσιων τουριστικών χωριών εναντίον της λειτουργίας των μεταλλείων. Με πρόσχημα τις περιβαλλοντικές συνέπειες της λειτουργίας των μεταλλείων που υποτίθεται ότι θα υποβαθμίσουν την περιοχή και θα επιφέρουν ζημία στον τουρισμό, όσοι κερδίζουν τα προς το ζην από τον τουρισμό επιδιώκουν την παύση των εργασιών των μεταλλείων. Τυχόν επίτευξη του στόχου τους, θα οδηγήσει στην ανεργία τους κατοίκους των μη τουριστικών περιοχών, που ζουν από τα μεταλλεία. Γι’ αυτό, στους κεντρικούς δρόμους του Στρατωνίου οι κάτοικοι - προφανώς κατόπιν προτροπής και με την υποστήριξη της εταιρείας “Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.” - έχουν αναρτήσει πανό με συνθήματα όπως: “Μεταλλεία και τουρισμός πάνε μαζί”, “Το Στρατώνι λέει ναι στα μεταλλεία”, “Αληθινή αγάπη για τον τόπο μας έχουμε μόνο εμείς” και “Το μεροκάματο των παιδιών μας είναι αδιαπραγμάτευτο”. Παρόμοια πανό βλέπει κανείς σε όλα τα χωριά των Βορείου Χαλκιδικής, όμως, το Στρατώνι βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της αντιπαράθεσης διότι γεωγραφικά είναι το πλησιέστερο από τα Μαντεμοχώρια στην Ιερισσό, η οποία είναι το κέντρο των αντιδράσεων. 

Θα ήταν ευχής έργο να μην σταματήσει η λειτουργία των μεταλλείων, διότι, πέραν των εργαζομένων στην “Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.” ή στην εκάστοτε διαχειρίστρια εταιρεία, εκατοντάδες άλλοι εργάζονται ως υπεργολάβοι ή σε υπηρεσίες υποστήριξης της λειτουργίας των μεταλλείων. Τα ανωτέρω δεν γράφονται προς υποστήριξη, διαφήμιση ή αγιοποίηση της εταιρείας που αυτή τη στιγμή διαχειρίζεται τα μεταλλεία. Μακάρι το ελληνικό κράτος να είχε την δυνατότητα να διαχειριστεί σωστά τα μεταλλεία. Από την στιγμή όμως που το κράτος είναι ανίκανο να εκμεταλλευθεί τον ορυκτό πλούτο του, τότε κανείς δεν πρέπει να κατηγορεί τις εταιρείες που συμβάλλονται με το κράτος και αναλαμβάνουν την εξόρυξη των μεταλλευμάτων, όταν μάλιστα ακολουθούν πολιτική πολύ πιο φιλολαϊκή απ’ ό,τι το κράτος, τουλάχιστον ως προς την τοπική κοινωνία. 

Βάσει όσων προανέφερα, το Στρατώνι αποτελεί κατά τη γνώμη μου υπόδειγμα Εθνοκοινοτισμού. Είναι μία ομοιογενής ακμάζουσα κοινότητα Ελλήνων, συνδεδεμένων άρρηκτα με τον τόπο τους, σκληρά εργαζομένων που παράγουν πλούτο για την Ελλάδα. Στην ανωτέρω κοινότητα έχει λυθεί τοπικά το δημογραφικό πρόβλημα και διατηρείται η εθνική παράδοση. Το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθείται στηρίζεται στην εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και της εργασίας των κατοίκων της περιοχής και όχι στα αεριτζήδικα έσοδα του τουρισμού, που σήμερα υπάρχει και αύριο δεν υπάρχει. Στο Στρατώνι θα δει κανείς την πραγματική Ελλάδα και όχι την τουριστική Ελλάδα των “ρουμστουλετάδων”, των “γκρικγυράδων” και των αλλοδαπών εργαζομένων. Θα δει την Ελλάδα των αξιοπρεπών Ελλήνων εργαζομένων και όχι των γυρολόγων, των καιροσκόπων και των ανθρώπων με την δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία. 

Για να είμαστε όμως πραγματιστές, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το Στρατώνι βιώνει τον Εθνοκοινοτισμό όχι συνειδητά, γιατί οι κάτοικοί του το επέλεξαν, αλλά ασυνείδητα και από τύχη, γιατί έτυχε να συντρέχουν στην περιοχή τους οι ιδιαίτερες περιστάσεις που συντέλεσαν στην δημιουργία και διατήρηση ενός Εθνοκοινοτικού μοντέλου ανάπτυξης. Μαζί με άλλες κοινότητες της Ελλάδας, στις οποίες τυχόν διατηρείται ή αναπτύσσεται ο Εθνοκοινοτισμός, το Στρατώνι θα μπορούσε να αποτελέσει καταλύτη για την ανάδειξη του Εθνομελλοντισμού, όρου που χρησιμοποίησε πρώτος στην ελληνική πολιτική σκηνή ο Γ. Σαγιάς (2). Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να συνειδητοποιήσει ο τοπικός πληθυσμός ότι η επικράτηση διεθνιστικών μοντέλων, ήτοι αριστερών και δεξιών “-ισμών” (καπιταλισμός, φιλελευθερισμός, σοσιαλισμός, κομμουνισμός), θα έχει καταστροφικά αποτελέσματα για την τοπική κοινωνία τους και την Ελλάδα. Αντίθετα, ο Εθνοκοινοτισμός, τον οποίο μπορούν να εξελίξουν σε Εθνομελλοντισμό, μπορεί να εγγυηθεί την συνέχεια τους εγχειρήματός τους και την πρόοδο της κοινότητάς τους και του Έθνους. 

Κλείνοντας το παρόν άρθρο θα κάνω κάποιες πρακτικές προτάσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη του Στρατωνίου ως εθνικής κοινότητας. Ο τακτικός καθαρισμός της παραλίας, η καλύτερη διαχείριση των ομβρίων υδάτων και η επέκταση του μικρού λιμανιού θα συμβάλουν στην προσέλκυση μίας μερίδας τουριστών που επιθυμούν ήρεμες διακοπές, γεγονός που θα επιφέρει κέρδη στην τοπική κοινωνία χωρίς να αλλάξει τον χαρακτήρα του χωριού. 

Κατά τα λοιπά, εφόσον τα μεταλλεία συνεχίσουν να λειτουργούν - παρά τις αντιδράσεις του ΣΥΡΙΖΑ και των κατοίκων των τουριστικών περιοχών της Χαλκιδικής - αλλά δεν επέλθουν αλλαγές σε εθνικό επίπεδο, το Στρατώνι θα παραμείνει μία ακμάζουσα εθνική κοινότητα σε ένα παρηκμασμένο κράτος. Επομένως το ζητούμενο είναι ο Κοινοτισμός να λειτουργήσει επ’ ωφελεία του Έθνους. 

Παραπομπές: 

1) Για την σύγχρονη ιστορία των μεταλλείων βλ. http://www.metalleiachalkidikis.gr/metalleia-chalkidikis-metalleftiki-istoria-synchroni-epochi.html 

2) βλ. σχετ. Γ. Σαγιάς, “Ψηφίδες για τον Εθνομελλοντισμό”, Patria, τ. 33 (Ιούλιος-Αύγουστος 2012) και Γ. Σαγιάς, “Ο Κοινοτισμός στον Εθνομελλοντισμό”, εισήγηση σε ημερίδα που πραγματοποιήθηκε την 2-11-2014 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων (https://www.youtube.com/watch?v=TmVBO-u1xWI) 

--------------------------------------------------------------------------------------------

το άρθρο έχει δημοσιευθεί και στο Ιδεάπολις