Το Μεγάλο Σορτάρισμα

"Ποντάροντας στην οικονομική καταστροφή..."

Μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ταινία προβάλλεται αυτές τις μέρες στους κινηματογράφους. Είναι το διεθνές best seller του Michael Lewis «Το μεγάλο σορτάρισμα: Ποντάροντας στην οικονομική καταστροφή», το οποίο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Άνταμ ΜακΚέι με πρωταγωνιστές τους Κρίστιαν Μπέιλ, Στιβ Καρέλ, Μπραντ Πιτ και Ράιαν Γκόσλινγκ. Το Μεγάλο Σορτάρισμα αφηγείται πώς τέσσερις μη «ειδήμονες» στα υψηλά χρηματοοικονομικά, προέβλεψαν την φούσκα της αγοράς ακινήτων στην Αμερική πριν από οποιονδήποτε άλλο και βγήκαν κερδισμένοι. Πίσω όμως από τις ιστορίες τους ξετυλίγεται ο τρόπος λειτουργίας του νεοφιλελεύθερου καπιταλιστικού συστήματος ή μάλλον...τερατουργήματος!

Η ταινία επεξηγεί με μεγάλη απλότητα το στήσιμο της τραπεζικής φούσκας της αγοράς ακινήτων της Αμερικής. Αρχικά η αγορά ακινήτων στις ΗΠΑ ήταν πολύ σταθερή και αξιόπιστη καθώς τα δάνεια δίνονταν με φειδώ σε αξιόπιστους δανειολήπτες οι οποίοι ήταν συνεπείς στην αποπληρωμή τους. Απέφεραν όμως πολύ μικρή κερδοφορία στις τράπεζες.

Μέχρι που κάποιοι τραπεζίτες σκέφτηκαν να συγκεντρώσουν όλα αυτά τα μικρής κερδοφορίας δάνεια, να δημιουργήσουν ομόλογα που βασίζονταν σε αυτά και να τα μεταπωλήσουν σε διάφορα επενδυτικά σχήματα. Αυτά ήταν τα λεγόμενα παράγωγα που προέκυπταν από τα δάνεια. Τα ομόλογα φυσικά έγιναν ανάρπαστα αφού ποιός δεν θα ήθελε να επενδύσει σε μία τόσο αξιόπιστη αγορά και με μεγάλα πλέον κέρδη από τα συγκεντρωμένα δάνεια. Κι εκεί ήταν η αρχή του τέλους...

Οι τραπεζίτες κυνηγώντας διαρκώς μεγαλύτερα κέρδη, άρχισαν να δίνουν δάνεια στον οποιοδήποτε κατασκευάζοντας μια τεράστια αγορά παραγώγων η οποία ξεπερνούσε κατά πολύ την πραγματική αξία των ενυπόθηκων δανείων, δημιουργώντας ουσιαστικά κέρδη από το τίποτα. Οι αξίες των ακινήτων φυσικά εκτοξεύθηκαν, τα δάνεια άρχισαν σιγά σιγά να αθετούνται, κανένα όμως πρόβλημα για τους φωστήρες του καπιταλισμού. Δημιούργησαν νέα σύνθετα ομόλογα (παράγωγα των παραγώγων...) και κράτησαν τη μηχανή εν κινήσει. Παράλληλα φρόντισαν να αποσιωπήσουν την τοξικότητα των δανείων που είχαν πλέον γίνει επισφαλή, με την εξασφάλιση της υψηλής αξιολόγησης των ομολόγων από τους οίκους αξιολόγησης.

Οι τράπεζες, οι οίκοι αξιολόγησης, τα ΜΜΕ, οι επιτροπές χρηματοοικονομικού ελέγχου, όλοι συμμετείχαν σε αυτό το βρώμικο παιχνίδι τοκογλυφίας. Και μετά ήρθε το μοιραίο τέλος. Η φούσκα έσκασε από τα δάνεια που δεν μπορούσαν πλέον με τίποτα να αποπληρωθούν και όλα κατέρρευσαν σαν χάρτινος πύργος, οδηγώντας εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη την υφήλιο στην απώλεια στέγης, την ανεργία, την πείνα και την εξαθλίωση.

Οι πρωταγωνιστές λοιπόν οι οποίοι άνηκαν σε μικροεπενδυτικά σχήματα, απλά είδαν αυτή την φούσκα χρησιμοποιώντας την λογική τους. Και ποντάροντας ενάντια σε αυτά τα τόσο κερδοφόρα ομόλογα (σορτάροντας στην χρηματιστηριακή αργκό) έγιναν πάμπλουτοι. Στην προσπάθεια τους όμως να επιβεβαιώσουν τις προβλέψεις τους, βλέπουμε να αποκαλύπτεται όλη η ασχήμια της καπιταλιστικής οικονομίας και του φιλελεύθερου πνεύματος, μια ασχήμια που προκαλεί αηδία στους ήρωες του φιλμ.

Μεγαλοστελέχη τραπεζών που δεν διστάζουν να προχωρήσουν στην πιό ριψοκίνδυνη τοκογλυφία για να ικανοποιήσουν την παραδόπιστη ματαιοδοξία τους παρότι γνωρίζουν ότι όλα θα καταρρεύσουν, στελέχη επιτροπών ελέγχου που ονειρεύονται μία θέση σε χρηματιστηριακούς κολοσσούς (δηλαδή αυτούς που υποτίθεται πως ελέγχουν), οίκοι αξιολόγησης που αξιολογούν τις τράπεζες κατά παραγγελία, όλοι συμμετέχουν σε ένα ξέφρενο και ανήθικο πανηγύρι. Και σαν επιστέγασμα η κυβέρνηση των ΗΠΑ, η οποία όχι μόνο υποστήριξε αυτή την τερατογέννεση αλλά και όταν έσκασε η φούσκα έσπευσε να χρηματοδοτήσει τις τράπεζες για να τις κρατήσει όρθιες. Φυσικά οι μεγαλοτραπεζίτες δεν οδηγήθηκαν στην φυλακή αλλά κράτησαν τα αμύθητα κέρδη τους και τη ζημιά πλήρωσαν οι απλοί πολίτες.

Μέσα από όλη αυτή την αφήγηση παρακολουθούμε και τα ηθικά διλήμματα των πρωταγωνιστών, οι οποίοι ναι μεν με το ποντάρισμα τους θα γίνονταν πλούσιοι, στην ουσία όμως πόνταραν στην καταστροφή της παγκόσμιας οικονομίας. Μπορούσαν φυσικά να καταλάβουν την επερχόμενη λαίλαπα, τον πόνο και τη δυστυχία των απλών ανθρώπων που θα έχαναν τα πάντα και αυτή η συνειδητοποίηση δεν μπορεί παρά να γεννά τύψεις για τα βρώμικα λεφτά.

Η ταινία λοιπόν προσφέρει στον θεατή μια απλή και κατανοητή επεξήγηση της φούσκας της αγοράς ακινήτων και της επακόλουθης παγκόσμιας κρίσης. Στους πολιτικά «γυμνασμένους» όμως αποκαλύπτει το αδιέξοδο του καπιταλιστικού συστήματος - ενός συστήματος που βασίζεται στο κέρδος που δημιουργείται όχι από την παραγωγική εργασία αλλά από την τοκογλυφία - και της φιλελεύθερης κοσμοθεώρησης η οποία πρεσβεύει τον άκρατο ατομικισμό και υλισμό, την κυριαρχία της ύλης επί του πνεύματος και της ηθικής.

Αδιέξοδο που επέβαλλε η Νεωτερικότητα από τον Διαφωτισμό κι εντεύθεν...

Δημήτρης Δρόσος