Το θέμα των Πανελλαδικών, ο Πλάτωνας, ο Νόμος και οι ..σύγχρονοι νομοθέτες

γράφει ο Δημήτρης Γκίκας*

Αναρωτιέμαι σήμερα αν οι μαθητές που έγραψαν χτες Πανελλαδικές στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών, έχουν διδαχτεί την αξία του Νόμου. Θυμίζω ότι το θέμα που «έπεσε» ήταν από την Πολιτεία του Πλάτωνα και αφορούσε στο πώς ο Νόμος υποχρεώνει τον πολίτη να δρα εντός μιας οργανωμένης πολιτείας.
Ο νόμος, λέει ο Πλάτων, έχει κοινωνική και παιδαγωγική αξία και απαιτεί γενική εφαρμογή. Για τους Αρχαίους Έλληνες, «φωτογραφικές» νομικές διατάξεις που ωφελούν συγκεκριμένες ομάδες ή άτομα είναι απαράδεκτες. Σκοπός του Νόμου ήταν να οδηγεί τα άτομα σε μια γενικότερη στάση που θα ωφελήσει ολόκληρη την κοινωνία.

Οι νόμοι ήσαν σεβαστοί, ακριβώς επειδή διέθεταν αυτή τη γενικότητα. Από τους λόγους που οι Αθηναίοι θα αποδοκίμαζαν έναν Κρέοντα δεν ήταν μόνο ο ολοκληρωτισμός του και η απολυταρχία του στην άσκηση εξουσίας, αλλά και το γεγονός ότι έβγαλε έναν νόμο, μόνο και μόνο για τον Πολυνείκη. 

Ο νόμος ήταν οδηγός για κάθε πολίτη, άσχετα με τις ενδεχόμενες αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να είχε πάνω του. Ο Σωκράτης αρνήθηκε να δραπετεύσει από τη φυλακή, παρότι η καταδίκη του ήταν άδικη, διότι θεώρησε πως μια τέτοια πράξη θα αποτελούσε πράξη ασέβειας απέναντι στον νόμο. Η κακοδικία δεν σημαίνει ταυτόχρονα ότι ο νόμος είναι κακός. Ένας σωστός πολίτης πρέπει να αντιλαμβάνεται ότι μια αδικία που τον αφορά προσωπικά δε σημαίνει αυτόχρημα πως ο νόμος είναι συλλήβδην άδικος. Αλλά ένας νόμος που καταλήγει να έχει συλλογικές επιπτώσεις ξεκάθαρα άδικες, εξ ορισμού είναι καταδικαστέος και ο πολίτης οφείλει να αγωνίζεται, μόνος του και με άλλους, για να τον ανατρέψει.

Ο νόμος εκφράζει τη γενικότερη κοινωνική βούληση, όχι αυτή που αφορά σε μικρές κοινωνικές ομάδες, ούτε αναγάγει έναν συγκεκριμένο τομέα του Πολιτισμού ως κυρίαρχο. Νόμοι που οδηγούσαν σε κοινωνικές εκρήξεις ή που εστίαζαν μόνο σε μια ανθρώπινη δραστηριότητα αποφεύγονταν από τους Αρχαίους, διότι θεωρούνταν παράλογοι. Νόμοι που δεν οδηγούν σε συνοχή την κοινωνία, απλώς αυτοαναιρούνται. Ο Νόμος θεραπεύει τέτοιες συγκρούσεις. Μέσω της Πειθούς και της αναγκαιότητας της τήρησης του Νόμου, ο πολίτης αποτρέπεται από το να θεωρεί ότι μπορεί να κάνει ό, τι θέλει.
Ο νόμος αποδίδει αυτά που αναλογούν στον καθένα. Τιμωρεί όπως πρέπει, αυτούς που πρέπει, με τον τρόπο που πρέπει. Είναι πάνω και πέρα από την όποια εξουσία, γι’ αυτό και η τελευταία λογοδοτεί απέναντι στον Νόμο. Αυτό είναι μέρος της παιδαγωγικής και κοινωνικής αξίας του νόμου. Κανείς, ούτε καν ο άρχοντας ή ο δάσκαλος (ή ο φιλόσοφος, κατά τον Πλάτωνα), δεν είναι πάνω από τον Νόμο. Η εξουσία οποιουδήποτε, σε ένα ευνομούμενο κράτος, πηγάζει μόνο από τον Νόμο και πρέπει να ασκείται με βάση αυτόν. 

Οι σύγχρονοι νομοθέτες που προωθούν νόμους που διασαλεύουν την κοινωνική ηρεμία, οι Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου που παραβιάζουν το Σύνταγμα, επειδή δήθεν διαθέτουν επείγοντα χαρακτήρα, η κυριαρχία μιας Οικονομοκεντρικής πολιτικής και νομοθετικής δραστηριότητας, η ατιμωρησία σε επίπεδο πολιτικής ηγεσίας, η προσπάθεια δημιουργίας ενοχικών συμπλεγμάτων στο λαό για να αποφευχθεί η απόδοση ευθυνών όπου δει, όλα αυτά είναι σοβαρές στρεβλώσεις, δείχνουν άγνοια της φιλοσοφίας του Δικαίου και της σημασίας του και, εν τέλει, είναι από τις πιο ισχυρές ενδείξεις ότι η κοινωνία βρίσκεται σε σήψη και παρακμή.

**Ο Δημήτρης Γκίκας είναι Διδάκτωρ Πολιτικής και Αισθητικής Φιλοσοφίας