Ιστορία, εθνική συνείδηση και πολιτική

γράφει ο Δημήτρης Γκίκας*

Δήλωση της Υπουργού Παιδείας που αναφερόταν στην καλλιέργεια εθνικής συνείδησης μέσω του μαθήματος της Ιστορίας έδωσε το έναυσμα να ξεκινήσει εκ νέου συζήτηση για τους διδακτικούς στόχους του πολύπαθου αυτού μαθήματος.
Έχοντας ασχοληθεί με το συγκεκριμένο μάθημα επί μακρόν, έχοντας διδάξει αυτό το μάθημα σε όλες – κυριολεκτώ – τις εκπαιδευτικές βαθμίδες κι έχοντας παραστεί σε πλήθος Συνεδρίων και Ημερίδων που άπτονταν είτε της διδακτικής της Ιστορίας, είτε γενικότερα του ρόλου της στις σύγχρονες πολιτικές κοινωνίες, θα ήθελα να διευκρινίσω τα εξής:
Α. Η συζήτηση για την ιστορία και τη διδακτική της σκοποθεσία έχει δύο πόλους: τον αυστηρά επιστημονικό – ακαδημαϊκό και

τον πολιτικό. Για τον πρώτο, μόνο όσοι έχουμε σπουδάσει, διδάξει και ασχοληθεί με το θέμα μπορούμε να εκφράσουμε επιστημονική θέση επ’ αυτού. Για τον δεύτερο, κάθε πολίτης, βεβαίως θα μπορούσε να εκφράσει μια γνώμη – αλλά μόνο αυτό. Όσοι εκφράζουν θέση για τον πρώτο, με μόνο «όχημα» μια πολιτική – ιδεολογική ταυτότητα, προφανώς είναι έξω από τα νερά τους και, κατ’ εμέ, προσβάλλουν όλους, όσοι έχουμε ασχοληθεί επισταμένως με το ζήτημα – όπως, εξάλλου κι εγώ δεν θα μπορούσα να εκφράσω θέση επιστημονική, παρά μόνο πολιτική άποψη, για ένα θέμα οικονομικοκεντρικό, ας πούμε, μιας και δεν έχω σπουδάσει Οικονομικά. 

Β. Η αντίληψη περί μιας διαμόρφωσης εθνικής συνείδησης μέσω της Ιστορίας δεν είναι, βέβαια μια «ακροδεξιά» ή «σκοταδιστική» άποψη, όπως πολλοί θέλουν να θεωρούν. Πρόκειται, καταρχήν για θέση που διατυπώνεται στο Ελληνικό Σύνταγμα και, επιπλέον, συνιστά θέση που συναντάται σε πολλές θεωρήσεις περί της Ιστορίας και της διδακτικής της σκοποθεσίας. 

Γ. Καθαρά «σκοταδιστική» είναι η στάση όλων αυτών που έχουν την αντίληψη ότι η μοναδική αληθινή θέση για τη σκοποθεσία της Ιστορίας είναι μονάχα αυτή που πρεσβεύουν οι ίδιοι και κανένας άλλος. Να σας πληροφορήσω, λοιπόν ότι κανείς ακαδημαϊκός που σέβεται τη δουλειά του δεν θα έφτανε ποτέ να υποστηρίξει ότι η δική του θέση για το μάθημα της Ιστορίας είναι η μοναδική σωστή. Ελπίζω να γίνομαι κατανοητός. Κοντολογίς, στον ακαδημαϊκό χώρο δεν υπάρχουν πεποιθήσεις που λειτουργούν εν είδει θρησκευτικού δόγματος, παρά μόνο επιστημονικά επιχειρήματα. 

Δ. Αυτό που δεν ομολογούν οι σύγχρονοι σκοταδιστές που ανέφερα παραπάνω είναι ότι η απαξίωση της Κας Υπουργού δεν οφείλεται στη δήλωσή της για τη σκοποθεσία του μαθήματος της Ιστορίας, αλλά στην απέχθειά τους προς κάθε τι που αποκαλείται «εθνικό». Αν το ομολογούσαν, θα μπορούσαμε να συζητήσουμε όλοι επί ίσοις όροις πολιτικά. Αλλά, όπως κάθε άλλος σκοταδισμός, έτσι κι αυτός, εδράζεται όχι στον σεβασμό της άποψης του άλλου, αλλά στον φανατισμό που εμπεριέχεται σε δηλώσεις του τύπου «όσοι δεν θεωρείτε τη δική μας άποψη σωστή είστε φασίστες». Το εθνικό, λοιπόν συνιστά μια διεθνώς κατοχυρωμένη έννοια. Όσοι βγάζετε «σπυριά» μ’ αυτήν την έννοια, καλά θα κάνετε να μελετήσετε, έστω από πολιτικής απόψεως, τη σημασία αυτής της έννοιας στο διεθνές δίκαιο. 

Ε. Οι εθνικές επιδιώξεις αλλάζουν από εποχή σε εποχή. Αυτό είναι μια ευπρόσδεκτη πολιτική συζήτηση. Η δήλωση, λοιπόν της Κας Υπουργού είναι μια πολύ καλή αρχή.
Δεν ξέρω αν η δήλωση της Κας Υπουργού Παιδείας θα σηματοδοτήσει μια ανανέωση του εθνικού προσανατολισμού του μαθήματος. Το ελπίζω. Όπως ελπίζω σ’ αυτή την προσπάθεια να έρθουν αρωγοί οι ακαδημαϊκοί και οι επιστημονικοί φορείς που προτάσσουν κατά κύριο λόγο όχι την πολιτική τους ταυτότητα, αλλά τις επιστημονικές τους περγαμηνές.

*Ο Δημήτρης Γκίκας είναι Διδάκτωρ Πολιτικής και Αισθητικής Φιλοσοφίας