Φώτης Κόντογλου: Από τους επίλεκτους 'Ελληνες της γενιάς του '30

Γράφει ή "Αννα Δημητρίου

Μελετώντας τό έργο του Άϊβαλιώτη Φώτη Κόντογλου διαπι­στώνεις αμέσως τό λόγο, γιά τόν όποιο σήμερα αφήνουν νά περνά­ει απαρατήρητο. Ό Κόντογλου είναι πάνω άπ' όλα "Ελληνας διανοητής, κι όλο του τό έργο είναι διάχυτο άπό Ελληνικότητα. Είναι εμπνευσμένο άπ' τήν «Πονεμένη Ελλάδα», τήν Ελλάδα τών τελευταίων βυζαντινών χρόνων, της "Αλωσης, της Τουρκο­κρατίας, τήν Ελλάδα της Κλεφτουριάς, γιατί μέσα σ' αυτή τήν Ελλάδα βρίσκει τήν Προγονική Κληρονομιά του, της όποιας καί γίνεται ένθερμος κήρυκας.

                        Η ΞΕΝΟΜΑΝΙΑ

Ο Κόντογλου θέλει τά πάντα νά πη­γάζουν άπ' τήν Προγονική αυτή Κλη­ρονομιά, τήν Πολιτιστική Παράδοση τοϋ τόπου του, γιατί πιστεύει πώς ή Παράδοση είναι ό μοναδικός αληθινός δρόμος, γιά κάθε έκφραση τής ζωής μας. Πονά γιά τήν ξενομανία πού έχει καταλάβει τούς Έλληνες σ' όλα τά επίπεδα, πονά γιά τούς Έλληνες πού περιφρονούν κάθε τί τό ελληνικό, α­ντικαθιστώντας το μέ τό «μοντέρνο, τό φράγκικο». Θεωρεί χρέος του κα­θενός, πού αληθινά αγαπά τόν τόπο του, νά αγωνιστεί

εναντίον αύτού του ρεύματος πού θά μας πνίξει; θά σαρώσει τά θεμέλια μας.' Η ξενομανία, λέει, είναι άρρώστεια. Κι απευθύνε­ται σ' αυτούς πού φορούν «τά μου­χλιασμένα άποφόρια τών ξένων» πού θέλουνε μιάν Ελλάδα χωρίς τί­ποτα τό Ελληνικό «ούτε καί τή γλώσσα της την ίδια», σ' αυτούς πού δέν τούς αρέσει ό Διάκος, άλλά ό Μαλατέοτα, πού δέν τούς αρέσει ή Αγία Σοφία, άλλά τό τέρας του  Α­γίου Πέτρου, πού δέν τούς αρέσει ό αγιασμένος καί μοσχοβολημένος Πα­παδιαμάντης, άλλά ο φανφαρόνος Ντ’ Άννούτσιο, ν' αφήσουν ήσυχο «τόν τιμημένο άρχοντα, τόν  Έλληνα» νά ζήσει καί νά πεθάνει άρχοντας, σαν τόν, Παλαιολόγο, κι όχι σάν αυτούς μασκαρεμένους: Ή  Ελλάδα, λέγει, είναι πλούτος γης. Δέν βγάζει μανιτά­ρια, «ζαμπόν» καί τυριά βρώμικα. Η Ελλάδα γεννά Ομήρους, Ησίοδους, Αίσχύλους, Πίνδαρους, Πολύκλειτους, Ικτίνους, Χρυσόστομους, Βασίλειους, Άνθέμιους, Πανσελή­νους, Φερραίους, ποιητές τών δρο­σερών βουνών...

Η ΜΟΥΣΙΚΗ

Ο Κόντογλου μιλά μέ περιφρόνη­ση, γιά όσους περιφρονούν τήν ' Ελ­ληνική μουσική, προτιμώντες «τίς νερουλιασμένες καντάδες καί τίς βαρ­καρόλες, ώς τά ούρλιάγματα τών άραπάδων, τών Μεξικάνων καί τά κα­κομοιριασμένα κι ανούσια τραγούδια τών νοτιοαμερικάνων. Μέ τέτοια μουσικά νεροβράσματα.κι άποφάγια θέλουνε νά θρέφωνται αυτοί οί λεγό­μενοι  Έλληνες, πού κληρονομήσανε τόν τόπο πού γεννήθηκε ό Τέρπαν­δρος κι ό ' Αρίωνας, δηλ. οί αρχαιό­τερες ρίζες της μουσικής στόν κό­σμο». ' Η μουσική μας, λέει, είναι α­πλή, σεμνή, καθαρή, όπως άπλά είναι καί τά όργανα της.' Η λύρα πού έπαι­ζε ό Τέρπανδρος, τό σαντούρι πού έπαιζε ό Όμηρος, ή φλογέρα πού έπαιζε ό Εύμαιος. Ο Κόντογλου βεβαιώνει πώς ή βυ­ζαντινή μουσική είναι συνέχεια τής αρχαίας Ελληνικής μουσικής, πού διαδόθηκε στην Ασία μέ τόν Μέγα Αλέξανδρο. Αυτή τή μουσική πήρανε οί Σύροι, οί Πέρσες καί προπάντων οί Άραβες «κι άπ' αύτούς τήν πήρανε οί Τούρκοι πού τήν παραλλάξανε α­ναλόγως τή φυλή τους καί γι' αυτό κάποιοι προκομένοι άπό τούς φραγκεμένους "Ελληνες τή λένε Τουρ­κική». "Ας μή τό ξεχνάμε κι έμείς αυ­τό!

 Η ΤΕΧΝΗ

Η τέχνη μας, λέει ό Κόντογλου, εί­ναι κι αυτή σαν τή φύση μας, άπλή άπ' έξω καί πλούσια άπό μέσα. Δυό - τρεις κολόνες στέκουνται άπάνου σ' ένα ψηλό «κάβο» κι είναι τόσο αρμονικές μέ τήν τοποθεσία, πού θαρρεί κανείς πώς καί τά δύο, τό φυσικό καί τό τε­χνητό, τό έκανε τό ίδιο χέρι, το ίδιο αίσθημα!

Ο Κόντογλου είναι λάτρης της Βυ­ζαντινής Τέχνης, της  Ανατολικής Τέ­χνης, όπως τήν αποκαλεί. Ανατολή είναι τό Βυζάντιο, ή βυζαντινή Ελλάδα, ένώ ή Δύση είναι ή «φραγκιά» πού απροκά­λυπτα περιφρονεί:«Η τέχνη τής Α­νατολικής Χριστιανοσύνης είναι κα­θαρή θροφή γιά τό πνεύμα καί χαρά γιά τά μάτια. Τό ιδεώδες τής Ανα­τολής απέχει άπό τό ιδεώδες τής Δύσης όσο κι ό ουρανός άπό τή γή. ' Η Δύση έκανε πράγματα συνηθισμέ­να καί μάταια. Για αυτό ό Θεοτοκό­πουλος έπεσε ανάμεσα στά έθνη ε­κείνα, όπως ό Προμηθέας, πού πήγε τό φως σέ κείνους πού ζούσανε στό σκοτάδι». Η αγάπη του Κόντογλου γιά τή Βυζαντινή Τέχνη φαίνεται καί άπό τό ζωγραφικό του έργο. Οί Αγιο­γραφίες του αποπνέουν βυζαντινή πνευματικότητα καί κατανυκτικότητα, όπως έξ άλλου καί τό υπόλοιπο έργο του.

Ο Φώτης Κόντογλου, αγνός ορθό­δοξος Χριστιανός, έζησε χωρίς υπο­κρισίες καί σκοπιμότητες. Σάν γνή­σιος " Ελληνας πού ήταν νοιαζόταν μό-νρ γιά τήν «βλογημένη Ελλάδα», τήν «βλογημένη φύτρα» της καί τήν ' Ορθοδοξία της. Κι αυτό ακριβώς  συνετέλεσε στό νά μήν αναγνωριστεί ότι ανήκει ..στους, κορυφαίους ,πνευματικούς άνδρες του τόπου μας.