Αφιέρωμα για τα 112 χρόνια από τον θάνατο του ήρωα Παύλου Μελά

γράφει ο Χρήστος Κολέσκας

Ήταν πρίν από 112 χρόνια, Παρασκευή 27 Αυγούστου 1904 όταν ό Παύλος Μελάς, πέρναγε γιά τελευταία φορά τά σύνορα οδηγώντας τούς αντάρτες του, γιά τήν απελευθέρωση της Μακεδονίας

Μετά από 1 1/2 μήνα 13 Οκτωβρίου 1904 θά θυσιαζότανε στή Σιάτιστα. 'Ϋπήρξε συνειδητή ή θυσία του Παύλου Μελά καί αυτό αποδεικνύεται, όχι μόνο άπό τίς ιστορικές πηγές, άλλα τό κυριώτερο άπό τ' αποτελέσματα πού έπηκολούθησαν.

Πράγματι οί Έλληνες της έποχής εκείνης, πού είχαν ξεχάσει ότι υπάρχουν υπόδουλοι αδελ­φοί, έχαίροντο τά αγαθά της «ελευθερίας» τους, σέ μιά Αθή­να πού είχε ενδιαφέροντα γύρω άπό τήν μόδα κάί τήν σωστή προ­φορά της γαλλικής γλώσσης, πού τότε ήταν ή γλώσσα τών σαλο­νιών... Καί ξαφνικά θυμήθηκαν, ότι υπάρχει Μακεδονία. Τούς τό θύμισε ό Παύλος Μελάς. Ο νέος, ό ωραίος, ό οικογενειάρχης, ό πλούσιος, ό έχων καλή καταγωγή, αυτός πού τά απαρνήθηκε όλα, γιά νά δημιουργήση μέ τήν θυσία του τό κίνητρο πού έλειπε.

Είμαστε λοιπόν υποχρεωμένοι ευθύς έξ αρχής νά παραλληλί­σουμε τήν τοτινή Ελλάδα καί τήν σημερινή. Επειδή κάί σήμερα ή ιδία κατάσταση επικρατεί σέ σχέ­ση μέ τίς αλύτρωτες ακόμη πατρί­δες. Έχουμε χρέος, έξ άλλου νά τό κάνουμε. Χρέος προς τήν Ηπειρώτικη καταγωγή του Παύ­λου Μελά

Στο αφιέρωμα  πού ακολουθεί υπάρχουν χρήσιμα στοιχεία γιά κάθε "Ελληνα. Τέτοια πού νά μπορή ό καθένας χρησιμοποιώντας τα, νά άφυπνίση κοιμισμένες συ­νειδήσεις.

το σπίτι που σκοτώθηκε ο ήρωας Παύλος Μελάς

Άπειρα είναι τά παραδείγματα ηρωικών μαχών, πολέμων καί αυτο­θυσίας της Ελληνικής φυλής, Ό Μακεδόνικος Άγων υπήρξε ένα τέτοιο παράδειγμα ηρωισμού καί αυτοθυσίας πατριωτών Ελλήνων, αξιωματικών καί πολιτών, οί όποιοι έδειξαν γιά μία ακόμη φορά τήν ανωτερότητα τής φυλής.

"Αρχισε όταν ακόμη ό πυρετός τού πολέμου θέρμαινε τούς τουρκομάχους κρήτες πολεμιστές ξαφ­νικά κοντά στόν Όλυμπο, στήν ωραία Μακεδονία. Εκεί τά ελληνι­κά όπλα βρόντησαν γιά νά διεκδι­κήσουν τήν έλληνικήν εθνικότητα τής χώρας καί γιά νά συνεχίσουν τούς αγώνες τής ελληνικής φυλής γιά τήν αποκατάσταση τού εθνικού μεγαλείου.

εσωτερικό του σπιτιού

Μετά τήν λήξη του ρωσσοτουρκικοϋ πολέμου (1877-1878) καί τής συνθήκης τοϋ Αγίου Στεφάνου αποκαλύφθηκαν τά σχέδια τού πανσλαυϊσμού ό όποιος καθοδηγεϊτο άπό τήν Ρωσσίαν. Γιά τόν σκοπό τού πανσλαυϊσμού καί μέ βάση πρόγραμμα καί σχέδιον ή Ρωσσία θεωρούσε άναγκαΐον νά έξουδετερωθή ή δύναμη τού Ελ­ληνισμού τής Θράκης καί τής Μα­κεδονίας μέχρι τίς ακτές τού Θερ­μαϊκού κόλπου. Η Βουλγαρία ένισχυομένη άπό τήν Ρωσσία κατά­στρωσε πρόγραμμα καταπολεμή­σεως τού Ελληνικού στοιχείου μέ τήν ίδρυση καί λειτουργία εκκλη­σιών καί σχολείων βουλγαρικών.

                     βίντεο από το σπίτι που σκοτώθηκε ο Παύλος Μελάς

Έτσι μέ τήν Συνθήκη τού Αγίου Στεφάνου (Μάρτιος 1878) ή Ρωσ­σία δημιουργούσε μέγα βουλγαρικόν κράτος, άνεκήρυσσε τήν Σερβίαν άνεξάρτητον μέ διπλάσια έκταση, έτριπλασίαζε τό Μαυρο­βούνιο καί προσήρτηζε τήν Δοβρουτσάν στήν Ρουμανία. "Αποτέ­λεσμα αυτών ήταν ότι ό Ελληνι­σμός έπλήττετο. έξετοπίζετο ή Αυ­στρία άπό τήν Ανατολή, άπειλού-ντο τά συμφέροντα τής Μεγάλης Βρετανίας καί τέλος ή Τουρκία έπιδιώκουσα υποστήριξη τής Αγ­γλίας τής έδωσε τήν Κύπρο. Μετά άπό αυτά καί ένώ παράλληλα είχε αρχίσει καί ή Αύστρορουμανική προπαγάνδα, οί Βούλγαροι άρχι σαν νά έργάζωντάι φανερά γιά τόν έκβουλγαρισμόν τής Μακεδονίας. Παντού διεσκορπίσθησαν κομιτατζήδες οί όποιοι έσφαζαν καί προ­καλούσαν τόν τρόμον καί τήν φρί­κη. Πολλούς έσούβλιζαν καί έψη­ναν σέ φούρνους. Τό κακό είχε πλέον φθάσει στο απροχώρητο καί έτσι συστήθηκε αντάρτικο κίνημα, τό «Μακεδονικόν Κομιτάτον». Τό Κίνημα αυτό αναπτέρωσε τό φρό­νημα τών σκλαβωμένων Ελλήνων τής Μακεδονίας καί τούς ένωσε σέ κοινούς πόθους.

Ή θριαμβευτική πορεία τοϋ σιδηρόψυχου αρχηγού Αθανασίου Μπρούφα, ή τόλμη καί οί τιτάνειοι αγώνες τού Βερβέρα, ό ηρωικός θάνατος τού Παπαδήμου καί τού Γκρούτα υπήρξαν αγώνες γιγά­ντων πού εγκαινίασαν νέαν έποχήν εθνικής δράσεως γιά τήν Ελλάδα.

Η τρομοκρατική βουλγαρική επέμβαση στήν Μακεδονία είχε δημιουργήσει μία κατάσταση πού απειλούσε μέ πλήρη εξόντωση τούς Ελληνικούς πληθυσμούς τής Μακεδονίας. Οί αρνούμενοι τό βουλγαρικό σχίσμα δηλ. τήν βουλ­γαρική εξαρχία έσφάζοντο καί χω­ριά ολόκληρα παρεδίδοντο στό πΰρ.

Ή Τουρκία ανίκανη διοικητικά είχε τήν επιθυμία νά ύποδαυλίζη τόν ανταγωνισμό μεταξύ τών ύπό τήν κυριαρχία της λαών γΓ αυτό καί δεν επενέβαινε. ΟΙ περισσότε­ρες δέ άλλωστε συμμορίες τών βουλγάρων κομιτατζήδων έμφανίζοντο οτι εργάζονται, όχι γιά λογα­ριασμό τής Βουλγαρίας, άλλά γιά μιά δήθεν αυτόνομη Μακεδονία. Είχαν δέ οί αχρείοι αυτοί σλαύοι σάν έμβλημα τους «ή Μακεδονία γιά τούς Μακεδόνες».

ο κρητικός μακεδονομάχος Νικολούδης

Ή ανύπαρκτη Ελληνική αντί­δραση άπό τήν μία καί ή ευρωπαϊκή. διπλωματία άπό τήν άλλη πού έφαντάσθη ότι έλυνε τό ζήτημα τής Μακεδονίας μέ μία διοικητική με­ταρρύθμιση, πού προέβλεπε διαί­ρεση τής χώρας κατά περιφέρειες, όπως επίσης καί ή ανάθεση τής γενικής διοικήσεως τό 1902 στό Χιλμί Πασσά καί ή χειροτονία τού Σέρβου Φιρμιλιανοΰ στόν μητρο­πολιτικό θρόνο τών Σκοπίων, όπως επίσης καί ό σκοπός τών Σέρβων γιά ίδρυση αυτοκέφαλου σερβικής εκκλησίας μέ τήν ίδρυση τού Πα­τριαρχείου του  Ίπέκ  ήσαν αί άφορμαί καί τά κύρια αίτια γιά τήν άρχή ενόπλου αγώνος πού θά μείνη στήν ιστορία σάν λαμπρό παρά­δειγμα αυτοθυσίας, πατριωτισμού καί υπερηφάνειας τής Ελληνικής φυλής. Ένώ στήν κυρίως Ελλάδα ή εταιρία «Ελληνισμός» ήγωνίζετο νά διαφώτιση τό Έλληνικόν καί τό εύρωπαϊκόν κοινόν γιά τά εθνολο­γικά δίκαια τοϋ Ελληνισμού, «Τό Μακεδονικόν Κομιτάτον» ήγωνίζε­το όργανώνον ένοπλα σώματα πρός αποστολή ν των στήν Μακε­δονία. Ίδρύθη δέ αυτό μέ τήν πρωτοβουλίαν πολλών Ελλήνων πατριωτών, επιστημόνων, αξιωμα­τικών, δημοσιογράφων μεταξύ τών οποίων έξεϊχε ό πρόεδρος του καί ιδιοκτήτης της εφημερίδος «Εμπρός» Δημήτριος Καλαποθάκης. Απέφυγε δέ τό «Μακεδονικόν Κομιτάτον» τίς υπερβολές, τίς επι­πολαιότητες καί τόν δημαγωγικόν θόρυβον καί έδρασε μέ πολύ φρό­νηση. Όλοι δέ oi πατριώτες έσπευ­σαν νά δίνουν χρήματα γιά τήν ενίσχυση τού σκοπού του.

Αξιοσημείωτο είναι τό γεγονός ότι δέν έσημειώθη κατά τήν διάρκεια τού Αγώνος καμμία λιποψυχία, προδοσία ή παράβαση τού όρκου καί τοϋ καθήκοντος.

ο κρητικός μακεδονομάχος
Καραβίτης

Λόγω τής καταστάσεως στήν Μακεδονία ή κυβέρνηση Γ. Θεοτό­κη μέ σύμφωνη γνώμη τού στέμμα­τος αποφασίζει νά άποστείλη στήν Μακεδονία τούς αξιωματικούς τού Ελληνικού Στρατού Άλέξανδρον Κοντούλην, Άναοτάσιον Παπούλαν, Γεώργιον Κολοκοτρώνην καί Παύλον Μελάν γιά νά εξετάσουν τήν κατάσταση καί νά διαπιστώ; σουν έάν ύπάρχη δυνατότης άντιί δράσεως τών Μακεδόνων στήν βουλγαρική καί ρουμανική διείσδυση. Έδώ είναι άξιον προσοχή( τό γεγονός ότι οί Μακεδονομάχο έκτος τών Βουλγάρων καί τακ Τούρκων είχαν νά αντιμετωπίσουν καί τούς Ρουμάνοκουτσοβλάχους τούς οποίους οργάνωνε καί άπλκ ή Ρουμανική προπαγάνδα.

Τήν εποχή αυτή αρχίζει έπίσης καί ή συστηματική δράση τών εληνικών Προξενικών Άρχων σάν προπαρασκευή γιά τήν ένοπλη "Ελ­ληνική επέμβαση. Στά Προξενεία αυτά (Θεσσαλονίκης, Μοναστη­ρίου, 'Ανδριανουπόλεως) τοποθε­τήθηκαν προσωπικότητες στρατιω­τικές. Τήν ίδια περίοδο αρχίζει νά αποδίδει στό εσωτερικό καί στό εξωτερικό ή διαφωτιστική εκστρα­τεία λίγων φωτισμένων ανθρώπων γιά τά δικαιώματα τού Ελληνισμού στήν Μακεδονία καί Θράκη. Στο σημείο αυτό πρέπει νά πούμε γιά τόν ρόλο τοϋ Λάμπρου Κορομηλά πού ανέλαβε τόν Γεν. Προξενείο Θεσσαλονίκης καί γιά τήν δράση τού Ίωνα Δραγούμη. Αμφότεροι ήσαν ιδεολόγοι καί ενθουσιώδεις καί υπήρξαν οί κήρυκες καί οί απόστολοι της ιδέας τής ένοπλου αμύνης.

Σάρρος, Άγρας και Νικηφόρος σε στιγμές ανάπαυλας
στον Βάλτο

Οί περισσότερες καί σημαντικό­τερες όμως συμπλοκές τών Ελλή­νων ήσαν μέ τούς Τούρκους. 'Απο τά πρώτα θύματα τών συμπλοκών αυτών υπήρξε ό ανθυπολοχαγός Παύλος Μελάς, έπί κεφαλής ένο­πλου   σώματος.   Βέβαια   πολλά υπήρξαν καί προηγουμένως τά θύ­ματα καί Ικανός αριθμός εξαίρετων πατριωτών είχαν φονευθή άλλά ή περίπτωση τοϋ Παύλου Μελά, τοϋ καπετάν Ζέζα, όπως ονομαζότανε, βαθύτατα συνεκίνησε τό πανελλή­νιο ν λόγω τής άγνότητος τού άν­θρωπου, τοϋ πατριωτισμού του, τοϋ γνωστού του ονόματος, έχων μεγάλους δεσμούς μέ τήν Μακεδονίαν καί τήν Ήπειρον. Δέν είναι υπερβολή νά τονισθή ότι άπό τήν ώρα τού θανάτου του αρχίζει ου­σιαστικά ό Μακεδόνικος Άγων. Καί ό θάνατος αυτός χωρίς αμφιβολία ωφέλησε καί δημιούργησε κοινή συνείδηση τόν Αγώνα γιά τήν Μα­κεδονία.

Ό καθηγητής τής νεοελληνικής στόν πανεπιστήμιο τής Βουδαπέ­στης Χόρβαρτ, θερμός καί ενθου­σιώδης φιλέλλην έγραφε: 

«Βλέπο­μεν τήν πατριωτική προσπάθειαν ενός λαού, ό όποιος έχει πάντα μπροστά του τόν υπέρ πατρίδος αγώνα του. Ενώπιον του εμφανίζε­ται σάν αστέρι ό Μελάς. Ή πορεία εις τά άβατα βουνά τής Μακεδο­νίας είναι ωραία ζωγραφιά τής χώ­ρας τήν οποίαν άγιασε μέ τό αίμα του. Τά άγνά πατριωτικά αισθήμα­τα τού Μελά αφυπνίζουν σέ κάθε ψυχή τίς ευγενέστερες πνοές. Τήν ϊδια εποχή ό Ίων Δραγούμης, αδελφός τής συζύγου τοϋ Μελά, Ναταλίας, γράφει τό «Μαρτύρων καί ηρώων αίμα», περιγράφοντας τήν τραγική γιά τούς Έλληνες κα­τάσταση τής Μακεδονίας καί υμνώντας τό παλληκάρι πού πρώτο έπεσε στις στίς 4 Νοεμβρίου 1904 γιά την ιερή ύπόθεση. Ο Ιων Δραγού­μης ήταν Ελληνολάτρης και εθνικιστής Μία αγάπη ανεξήγητη,δυνατή , μία αγάπη μυστική μία αγάπη μαγι­κή, μία αγάπη απόλυτη γιά Τήν Ελλάδα ήταν ά άξονας περιστρο­φής όλης τής ζωής του.

Στήριγμα μεγάλο είχε γιά τά ήρωΐκά του αυτά κατορθώματα ό Μελάς τήν σύζυγόν του Ναταλία πού στάθηκε δίπλα του πραγματι­κή Ελληνίδα, άγωνιστρια των εθνι­κών πόθων τού Ελληνικού λαού.

Χαρακτηριστικόν είναι ένα γράμμα του Παύλου Μελά στην γυναίκα του Ναταλία 10 Μαρτίου του 1904 έξω από τό Παλαιόκαστρον:

"Πυκνοί θάμνοι μάς ξεσχί­ζουν πρόσωπο χέρια καί κά­πες, Δέν φαντάζεσαι πόσον κοπιώδης και δύσκολη η πορεία μας αυτή, προ πάντων μέ βάρος πού φέρομε ν Βεβαίως πρό μηνός δεν θα ηδυνάμην ούτε 500 μέτρα νό διανύσω ΰηό τοιούτους όρους Αλλά έχω διαρκώς είς τον νουν μου καθήκον, Μακε­δονίαν, πατρίδα,  οικογένεια. Ναταν παιδιά καί άλλα επίσης τίμια καί άγια. καί σέ βεβαιώ ότι σε  κάθε βήμα μου. τό όποιον θά κατέβαλεν άνδρα πολύ ίοχυροτερόν μου, μέ φαίνεται τόσον έλαφρόν. ώστε αίσθάνομαι μάλλον ώς νά πετώ πά­ρα να έρπω

Κάθε βράδυ με όλην μου τήν κούρασιν  πpiv κοιμηθώ σας συλλογίζομαι όλους κατά σειράν, αγαπητά και λατρευτό μου όντα. Αι σκέψεις  μου αυ­ταί μου δίδουν άπειρον Θάρ­ρος, διότι θέλω να καταστώ άξιος τής αγάπης και τής εκτι­μήσεως όλων σας.

Παύλος Μελάς

Ό Παύλος Μελάς μέ τάν θάνα­τον του κατετάγη είς τός τάξεις των εθνικών ηρώων και πρωτομαρ­τύρων διότι ό πρόωρος θάνατος του ήταν ό πρόδρομος των θυσιών, όπό τίς οποίες βλάστησε τό δέ­ντρο της Μακεδόνικης Ελευθε­ρίας, όπως ο θάνατος τοϋ Ρήγα Φεραίου ήταν ο πρόδρομος των θυσιών τού 1821 άπό τΙς οποίες ήρθε ή απελευθέρωση άπό τόν Τουρκικόν ζυγόν τού πρώτου Ελ­ληνικού πυρήνα.

Τό παράδειγμα του μιμήθηκαν καΐ άλλα πολλά λαμπρά παλληκάρια πού έσπευσαν νά χύσουν τό τίμιο αίμα τους γιά τήν απαλλαγή της Μακεδονίας μας άπό τό βρω­μερό πόδι των Σλαύων, όπως ό Τέλος Αγαπηνός (καπετάν Αγρας) στό Βλάδοβον. ό Φραγγόπουλος στό Γκαντάσι. ό Κ. Γαρέφης στό Μορίχοβο. ό Μωραΐτης. ό Κώττας. Όπως επίσης αγωνίστηκαν μέ άπαράμιλλον ζήλον και αύτύθυαΐαν of Δουμπιώτης Ν. (καπετάν Αμύ­ντας), ό ΜαίαρύΛης Κ. (καπετάν "Ακρίτας), ό Τσόντος (καπετάν Βάρδας), ο Καλομενόπαυλος Ν, (καπετάν Μίδας), ό Δημαράς Κ (καπετάν Τρομάρας), ό Τσολάκος Ν. (καπετάν Γέρμας). ό Φαληρέας Γρηγ (καπετάν Ζάκκας). ό Μανώλης Γκοϋντρης όπό τήν Κρήτη, ό Γρηγόριος Μπάκαρης άπό τήν Καστοριά ο  καπετάν θεοχάρης Zαρκάδας, ά Ξενοφών Αντωνιάδης όπό τήν "Ηπειρο, ά οποίος ήταν οργανωτής ένοπλων σωμάτων στήν περιφέρεια Σιδηροκάστρου και Π ε τριταίου, ό όποιος είχε συγ­γένεια μέ τάν καρατομηθέντα άπό τάν στρατόν τού Δράμαλη τό 1821 μητροπολίτην Λαρίσης Πσλύκαρπον καί ό όποιος τυχαίνει να είναι πάππος μου έγράψη τό άκόλουθον πρός τιμήν του:

 Ή δάφνη αίματοστάλαχτη άπό τό ένα σου χέρι

 σέ στεφανώνει αθάνατε καί σ’ ονομάζει ταίρι

Ούτος μέ τήν απελευθέρωση τής βορείου Ηπείρου ανέλαβε πρώτος στρατιωτικός διοικητής Κορυτσάς.

Στόν Μακεδονικό Αγώνα  δέν έλειψαν οι ηρωισμοί των γυναι­κών πού σάν πραγματικές Ελληνί­δες αγωνίστηκαν γιά τήν πατρίδα Παράδειγμα φέρνουμε εδω τήν Ευτέρπη Ζήση ή Ζήσηνα άπό Τήν Καστοριά Αύτη έγινε ό φόβος κοί ό τρόμος των βουλγάρων μέ τήν εξόντωση πολλών άπό αυτούς και Ιδία τής βουλγαρικής συμμορίας των κομιτατζήδων μέ τό όνομα Ματό καί τής συμμορίας Τσακαλάρωφ oi οποίοι όμως τελικά φόνευ­σαν τόν γυιό της, Ή Ζήσηνα έζησε τιμώμενη άλλά σέ μεγάλη φτώχεια μέχρι τό 1929.

Πρέπει επίσης νά αναφέρουμε έδώ τήν αυτοθυσία των Μακεδονο­μάχων Καπετάν Γόνου άπό τά Γαννιτσά; τού Καπεταν Λάζου άπό τήν Μπαροβίτση. τού Αθανάσιου Μπέτση άπό τήν Κόρπη. τού Καραϊ­σκάκη άπό τήν βουγδάντση Γευγε­λής Επίσης θά πρέπει νά άνοφερθή ή μεγάλη προσφορά των Κρη­τών αγωνιστών και αυτό έχει μεγά­λη σημασία διότι άπό τους 6000 "Ελληνες πού έλαβαν μέρος στόν Μακεδονικό Αγώνα, οι 3000 ήσαν Κρητικοί άπό τους 14 ιδιώτες αρ­χηγούς ανταρτικών σωμάτων οι 11 υπήρξαν Κρητικοί, άπό τους 3 ήρωες πού ανέλαβαν άλληλοδιαδόχως τήν γενική αρχηγεία οί 2 ήοαν Κρητικοί καί άπό ταύς 2.000 φονευθέντες oι 700 ήσαν Κρητικοί. Οι δύο αξιωματικοί Κρητικοί πού ανέλαβαν τήν Γενική Αρχηγεία με­τά τάν ηρωικό θάνατο του Παύλου Μελα ήσαν ό Γεώργιος Κατεχάκης (ψευδώνυμο Ρουθος και ά Γεώρ­γιος Τσόντος (ψευδώνυμο Βάρδος).

Με τις θυσίες και τους Αγώνες τους οι ήρωες Μακεδονομάχοι κατόρθωσαν σέ όλη τήν Μακεδονία σήμερα νά κυματιζη ή γαλανόλευ­κος καί απέδειξαν άτι η Ελληνική ψυχή μένει αναλλοίωτη ζει και υπάρχει γιά δυο μόνον έννοιες: Πατρί­δα και Φυλή.

       Ολόκληρη η κινηματογραφική ταινία αφιέρωμα στον ήρωα Παύλο Μελά