Το «συνέρχεσθαι» στη νέα εποχή

Η εξέλιξη της νέας τεχνολογίας και ο κίνδυνος ανάπτυξης πανδημιών φαίνεται πως δημιουργεί νέα δεδομένα στην πολιτική και κοινωνική ζωή του ανθρώπου. Πολίτες που δεν γνωρίζονται από κοντά μπορούν να ανταλλάσσουν γνώμες κι απόψεις, πληροφορίες, να σχετίζονται κοινωνικά εξ αποστάσεως και να συγκροτούν ακόμα και ομάδες πολιτικής πίεσης ή να συστήνουν ομάδες με κοινά πολιτιστικά ενδιαφέροντα. Πόσο, όμως αυτά μπορούν να υποκαταστήσουν την έννοια του «συνέρχεσθαι», θεμελιώδους συστατικού των περισσότερων σύγχρονων Συνταγμάτων και, βεβαίως, των δημοκρατικών πολιτικών καθεστώτων;

Η έννοια του «συνέρχεσθαι» δεν διαθέτει μονάχα πολιτικό πρόσημο. Πρόκειται για δήλωση κοινωνική, επαγγελματική, ανθρωπιστική. Η ελευθερία στον άνθρωπο να συναγελάζεται με τους ομοίους του χωρίς περιορισμούς αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την εξέλιξη του πολιτισμού του. Επίσης, όπου αυτή η μορφή ελευθερίας υπήρξε και στοιχείο κουλτούρας ενός λαού, όπως του ελληνικού, αποδείχθηκε ότι λειτούργησε ευνοϊκά στην πρόοδο του λαού αυτού σε όλα τα επίπεδα.

Εξαιρετικά σημαντική, λοιπόν για την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού η δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας των ανθρώπων εντός μιας συγκεκριμένης, έστω, κοινωνικής και πολιτικής δομής. Η ανταλλαγή ιδεών, η ανάπτυξη της επιστημονικής σκέψης, η κοινωνική συνοχή αναπτύχθηκαν μονάχα κάτω από την έννοια του συνέρχεσθαι. Άρα, τι σημαίνει για τη μετέπειτα πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού ο περιορισμός αυτής της ελευθερίας, ακόμα και για ευνόητους λόγους προστασίας από φαινόμενα πανδημίας;

Η ελευθερία συναναστροφής φαίνεται ότι, σε κάποιο επίπεδο, μπορεί να αναπληρωθεί από τη δυναμική εξέλιξη της νέας τεχνολογίας. Ήδη σε πολιτικό, επαγγελματικό και πολιτιστικό επίπεδο υφίσταται αυτή η υποκατάσταση, όπως περιληπτικά αναφέρθηκε παραπάνω. Μπορεί, όμως αυτό να αντικαταστήσει οριστικά την άμεση επαφή; Προφανώς όχι. Πάντα οι σπουδαιότερες ανθρώπινες δραστηριότητες, πάντα οι μεγάλες επαναστάσεις, είτε στην πολιτική, είτε στην επιστήμη, θα στηρίζονται στην ελευθερία του συνέρχεσθαι, στον άμεσο λόγο, για τον οποίο δεν απαιτούνται τεχνολογικοί δίαυλοι και διάμεσοι, όσο χρήσιμοι κι αξιοποιήσιμοι κι αν είναι αυτοί σε ένα πρωτογενές επίπεδο «συνάντησης». Για παράδειγμα, όσο κι αν προοδεύσουμε τεχνολογικά, ακόμα κι αν διαθέτουμε όλοι εξαιρετικές υλικοτεχνικές υποδομές, η διδασκαλία εξ αποστάσεως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει στο σύνολό της την άμεση διδασκαλία με τη διαπροσωπική και δια ζώντος επαφή και επικοινωνία μεταξύ διδάσκοντος και διδασκομένου.

Σε περιόδους κρίσεων, η αναστολή της ελευθερίας του συνέρχεσθαι είναι εύλογη και, εκ των πραγμάτων, επιβάλλεται. Αρκεί αυτό να μην αποτελέσει μόνιμο μέτρο ή ευκαιρία για εθισμό των ανθρώπων στην αποφυγή της άμεσης επικοινωνίας με τους συνανθρώπους τους. Μπορεί, όμως να αποτελέσει μια ευκαιρία αξιοποίησης της νέας τεχνολογίας, ώστε οι δίαυλοι επικοινωνίας, ακόμα και σε περιόδους οξείας κρίσης, να διατηρούνται. Διότι κανείς άνθρωπος δεν μπορεί να είναι μονήρης για πολύ ή αδιάφορος για ό, τι συμβαίνει γύρω του. 

«Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί, ακέριος μοναχός του. Κάθε άνθρωπος είναι ένα κομμάτι ηπείρου, ένα μέρος στεριάς. Αν η θάλασσα ξεπλύνει ένα σβόλο χώμα, η Ευρώπη γίνεται μικρότερη. Όπως κι αν ξεπλύνει ένα ακρωτήρι ή ένα σπίτι φίλων σου ή δικό σου. Κάθε ανθρώπου ο θάνατος λιγοστεύει εμένα τον ίδιο, γιατί είμαι ένα με την Ανθρωπότητα. Κι έτσι ποτέ σου μη στέλνεις να ρωτήσεις για ποιον χτυπά η καμπάνα. Η καμπάνα χτυπάει για σένα» (John Donne).

Αυτό ακριβώς εκφράζει η ελευθερία του συνέρχεσθαι και η δύναμή της να προσφέρει κι όλες τις υπόλοιπες μορφές ελευθερίας που εξυψώνουν τον άνθρωπο…

Δημήτρης Γκίκας

Διδάκτωρ Πολιτικής και Αισθητικής Φιλοσοφίας