Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣ

ΚΕΝΤΡΟΝ της κοινωνικής οργανώσεως καί δημογραφικής αναπτύξεως τής Ελληνικής Φυλής σ' ολόκληρη την μακραίωνη ιστορία της υπήρξε ή Πόλις. "Οπως έχουμε αναφέρει σέ προηγούμενες αναλύσεις μας, ή συλλογικότης καί ή άτομικότης είναι δυο καταστάσεις πού οφείλουν νά συνυπάρξουν σέ ένα υγιές "Εθνος γιά νά επιτρέψουν την έκδήλωσι των αρετών του στην άνάπτυξι ενός πολιτισμού.

Τό σημερινό κατεστημένο έχει προβάλλει σάν ψευδές δίλημμα τήν άντίθεσι μεταξύ άτομικότητος καί συλλογικότητος σάν άντιπαράθεσι μεταξύ ατομικιστικών συστημάτων, όπως ό άναρχισμός καί ό φιλελευθερισμός άφ' ενός καί ολοκληρωτικών συστημάτων, όπως οί ολοκληρωτισμοί, ό σοσιαλισμός καί τέ­λος ό πραγματικός κομμουνισμός (κομμούνα τών Παρισίων, κιμπούτζ τοϋ Ισραήλ).

Σέ ένα κράτος ή ακόμη χειρότερα μία πολυεθνική αυ­τοκρατορία τών πολιτών-άτόμων (όπως ή λε­γομένη «Ευρώπη» τών πολιτών) αποτελού­μενο άπό γιγαντιαίες κοσμουπόλεις τείνει νά χαθή μέσα στήν ανώνυμη μάζα καί αντιδρά μέ τήν άνάπτυξι ενός ατομικισμού καί συλλογικότητος.

Στό άλλο άκρο τής κλίμακος τό άτομο μέ­σα σέ μία πολύ μικρή κοινότητα δεσμεύεται υπερβολικά άπό τούς ομαδικούς θεσμούς καί αδυνατεί νά ανάπτυξη προσωπική ζωή καί νά εύρη συχνές ευκαιρίες ανταλλαγής απόψεων.

Σάν λύσις, μέ τήν οποία απαλείφεται ή αν­τιθέσεις αυτή, ενεφανίσθη ό θεσμός τής Ελ­ληνικής Πόλεως, πού αποτελεί καί τό κεντρικό γνώρισμα τής Ελληνικής κοινωνικής οργανώ­σεως σέ όλες τίς περιόδους τής Ελληνικής Ιστορίας, παρά τίς όποιες διαφορές στίς ονο­μασίες καί σέ κάποιες λειτουργίες.

"Ας συνοψίσουμε, όμως, τά χαρακτηριστι­κά τής Ελληνικής Πόλεως κατά τίς μεγάλες Ιστορικές περιόδους τής Φυλής μας.

—Κατά τήν αρχαιότητα (Μινωική, Μυκηναϊ­κή, Κλασσική) ή Πόλις ήτο τό κέντρο ζωής καί πολιτισμού σέ τέτοιο βαθμό, ώστε εκεί εξηντλεΐτο κάθε μορφή οργανώσεως καί νά έχου­με τίς πόλεις-κράτη. Οι αρχαίοι έγνώριζαν ότι ή πόλις ήταν τό «μέτρον» μεταξύ τής αχανούς αυτοκρατορίας καί τοϋ πρωτογόνου οίκισμοϋ καί γι' αυτό εθεωρείτο ώς τό καταλληλότερο περιβάλλον γιά τήν άνάπτυξι τών πνευματι­κών δραστηριοτήτων πού έκ τοϋ λόγου αύτοϋ έλαβαν καί τό όνομα πολιτισμός. Ή αρχαία πόλις δέν ήτο απλώς ένας συνοικισμός ατό­μων, άλλά είχε μία συγκεκριμένη δομή. Στό κέντρο τό άστυ (Οι ξένες λέξεις cite, cite κ.λπ. είναι παρα­φθορές τής λέξεως άστυ) μέ τήν αγορά, τά Ιερά, τά γυμναστήρια, τά θέατρα καί τίς φιλοσοφικές σχολές, ήτο ό χώρος τών μορφωτικών καί πνευματικών δραστηριοτήτων καί τών εναλ­λαγών. 

Στήν Αθήνα έχουμε καί τήν Άκρόπολι πού συμβολίζει τήν άνωθεν σοφία μέ τόν ναό τοϋ Παρθενώνος. Στήν περιφέρεια οί κώμες, αγροτικοί συνοικισμοί όπου λαμβάνει χώραν ή πρωτογενής παραγωγή (γεωργία, κτηνο­τροφία). "Ετσι δημιουργείται ό χώρος αναπτύ­ξεως πολιτισμού, χωρίς νά χάνεται ή επαφή μέ τήν φύσι. Τό αρχαίο αυτό μοντέλλο τής πό­λεως ακολουθεί τό κυκλικό αρχέτυπο, βάσει τοϋ οποίου είναι ώργανωμένο τό Σύμπαν, άπό τά ηλιακά συστήματα μέχρι τά ανθρώπινα κύτταρα. Στήν τελειότερη εφαρμογή τοϋ μοντέλλου, πού ήταν ή Αθήνα, αυτή συνεπληροϋτο άπό μία μικρή δορυφόρο πόλι όπου έτελοΰντο τά ίερώτερα λειτουργήματα. Αυτή ήτο ή Έλευσίς (τόπος «έλεύσεως τοϋ Θεού»).

"Ολες οί απόπειρες πού έγιναν γιά τήν συνένωσι τών πόλεων σέ ενιαίο κράτος, ύπό τήν καθοδήγησιν τοϋ Δελφικού Ιερατείου, είχαν σάν βάσι τήν αυτοτέλεια καί τόν σεβασμό τής λειτουργίας καί τών δομών τών πόλεων:

Α­θηναϊκή Συμμαχία, ηγεμονία Σπάρτης, τό Κοινόν τών Ελλήνων τοϋ Φιλίππου καί τοϋ Αλεξάνδρου, Αχαϊκή καί Αίτωλική Συμπο­λιτεία.

—Τό Βυζαντινό Κράτος πραγματοποιεί τό όνειρο τοϋ Αλεξάνδρου, υποτάσσοντας ιίς πόλεις σέ ενιαίο κράτος. Λόγω όμως τής κρί­σεως πού πέρασε ό Ελληνισμός στήν άντιπαράθεσί του μέ τόν Χριστιανισμό, ή κοινοτική όργάνωσις τών Ελλήνων δέν βασίζεται πλέ­ον στίς φιλοσοφικές τους αντιλήψεις (μέτρον, έναρμόνισις πρός τόν Συμπανικό Νόμο) άλλά στό ένστικτο τής Φυλής. Τό Βυζάντιο ενισχύει τίς κοινότητες - απογόνους τών πόλεων, πού τώρα αποκαλούνται κώμα καί τούς αποδίδει διοικητική καί οίκανομική αυτονομία καί όντότητα, άλλά λόγω τοϋ δογματισμού πού ε­πικρατεί τούς αφαιρεί καί καταστρέφει τήν πολιτιστική λειτουργία, τήν οποία συγκεντρώ­νει στήν Πρωτεύουσα (Έκκλησίαι, Μοναί, Πα­νεπιστήμιο Κωνσταντινουπόλεως). Ή κώμη είναι καί πάλι διοικητική οντότητα, κέντρο κοι­νωνικής οργανώσεως, οίκονομικό κύτταρο, άλλά όχι πρωτογενές κέντρο αναπτύξεως πο­λιτισμού.

Σέ αντιστάθμισμα, όμως, ενισχύεται άπό τήν Εκκλησία, ή οποία έχει καί αυτή κοινοτι­κή δομή μέ κύτταρο τήν ενορία καί τήν τοπι­κή Μητρόπολι, ένώ τά νέα Μυστήρια δέν τελούνται σέ ειδικούς τόπους, άλλά παντοϋ.

Κατά τό τέλος τοϋ Βυζαντίου ό Πλήθων ε­πανέρχεται στήν Ιδέα τών αρχαίων πόλεων ουνηνωμένων σέ αυτοκρατορία.

—Στήν Τουρκοκρατία οί κώμες γίνονται κοινότητες καί έπαναποκτοϋν έν μέρει τήν λειτουργία τους ώς μορφωτικά κέντρα. (Ιω­άννινα, Αμπελάκια, Σϋρος, Χίος, Σμύρνη κ.λπ.). Στίς κοινότητες οφείλεται ή έπιβίωσις τοϋ Ελληνισμού, ένώ αυτές έστήριξαν μέ ε­πιτυχία τήν Εθνεγερσία τοϋ 1821.

—Ή μακραίωνη κοινοτική παράδοσις τών Ελλήνων (πόλις-κώμη-κοινότης) κατεστράφη στήν Νεώτερη "Ελλάδα άπό"τούς Βαυαρούς, οί οποίοι αντικατέστησαν τόν θεσμό τής κοι­νότητος μέ τόν Ευρωπαϊκό θεσμό τοϋ Δήμου, ό οποίος σήμερα έχει επικρατήσει, σέ συνδυα­σμό μέ τήν σύγχρονη απρόσωπη κοσμούπολι. Τό σημερινό κατεστημένο, άλλά καί ή ΕΟΚ ενισχύουν τήν λεγομένη Τοπική Αύτοδιοίκησι, όχι γιά νά βοηθήσουν τόν θεσμό, άλλά γιά νά χαλαρώσουν, μέσω τής αναπτύξεως τοπι­κισμών, τήν Εθνική Ενότητα. Ή Αριστερά, επίσης, άπέβλεψε στήν Τοπική Αύτοδιοίκησι σάν μοχλό καί αιχμή κατά τής Κεντρικής Ε­ξουσίας. Έν τούτοις τό Κοινοτικό Πνεύμα, βαθειά ριζωμένο στά κύτταρα τής Φυλής μας, ώθησε τήν Κοινή Γνώμη νά άγκαλιάση τίς ε­νέργειες αυτές τοϋ Συστήματος μέ τήν τάσι όμως νά έκφρασθή μέσω αυτών ό υγιής Ελ­ληνικός κοινοτισμός.

Προκύπτει συνεπώς ότι ή Τοπική Αύτοδιοίκησις είναι τό ασθενές σημείο τοϋ Συστήμα­τος, μέσω τοϋ οποίου μπορεί νά αναβίωση τό σωστό Ελληνικό Πνεύμα. Ή συνοικία σάν θε­σμός διασπά τήν αχανή κοσμούπολι καί τεί­νει νά διαμόρφωση τό «κέντρο-άστυ» καί τίς δορυφόρους «κώμες». Μέ τήν έκχώρησι αρ­μοδιοτήτων, κυρίως μορφωτικών καί εκπαι­δευτικών, στους ΟΤΑ μπορεί νά άρχίση ή βραδεία μεταμόρφωσις τών σημερινών πολε­οδομικών συγκροτημάτων σέ «Ελληνίδες Πό­λεις», δίδοντας έτσι τήν προύπόθεσι γιά μία άναγέννησι τοϋ Ελληνισμού. Αυτή, όμως, θά μπόρεση νά πραγματοποιηθή σέ πλήρη κλί­μακα στά πλαίσια τοϋ οργανικού κράτους καί τής οργανικής κοινωνίας πού προτείνει ό Ε­θνικισμός.

Πρόδρομος Κούρτογλου