Ο Καλομοίρης κι ο Παλαμάς

Ή σχέση του Καλομοίρη μέ τήν Παλαμική ποίηση, ήταν στενή καί καίρια στό όλο ποιητικό του έργο. Καί δέν μπορούσε νά ήταν διαφορετικά, αφού ή Παλαμική ποίηση περικλείει μέσα της, ότι καλλίτερο καί πολυτιμώτερο έχει ή αθάνατη εθνική ψυχή μέσα άπό τούς αιώνες. Ό Καλομοίρης, ήταν Ιδεολογικά καί ψυχικά προετοι­μασμένος γιά νά δεχθεί καί νά μετουσιώσει σέ ήχους μουσικούς, Τήν Παλαμική ποίηση. Γράφει ό Καλομοίρης στό πρόγραμμα τής πρώτης συναυλίας μέ έργα του, στην Αθήνα, στίς 11.6.1908: 

«Ό συνθέτης πού πρωτοπαρουσιάζει σήμερα μικρό μέρος τής αρχής του έργου του ονειρεύτηκε νά φτιάξει μιά αληθινά Εθνική μουσι­κή βασισμένη άπ' τή μιά μεριά, στή μουσική των αγνών μας δημο­τικών τραγουδιών μά καί καί στολισμένη άπό τήν άλλη μέ όλα τά τεχνικά μέσα, πού χάρισαν ή αδιάκοπη εργασία τών προδομένων στή μουσική λαών καί πρώτα - πρώτα τών Γερμανών, Γάλλων, Ρώ­σων καί Νορβηγών... Κι' αυτό πρέπει νά είναι ό σκοπός κάθε αλη­θινά Εθνικής μουσικής: νά χτίσει τό παλάτι, πού θά θρονιάσει ή Εθνική ψυχή!»

'Οπως μάς γράφει ό Καλομοίρης στό άρθρο του, «Ό Παλαμάς κι ή Μουσική» στό τεύχος τής Νέας Ε­στίας τών Χριστουγέννων του 1943, πού είναι αφιερωμένο στον Κωστή Παλαμά:

«"Ενας αληθινά μεγάλος ποιητής όπως ό Παλαμάς,άχτιδοβολάει τή θέρμη τής δημιουργικής του πνοής όχι μόνο στό στενό κύ­κλο τής ποίησης καί τών γραμμά­των, αλλά γενικότερα σ'όλους τούς κλάδους της τέχνης καί τής διανόησης».

Ό Παλαμάς επηρέασε κυ­ριαρχικά τό έργο τού Καλομοίρη, όπως ό Γκαϊτε είχε εμπνεύσει τή μουσική ενός Μπετόβεν κι ενός Σοϋμπερτ. Είναι μοίρα τών μεγά­λων ποιητών, νά δίνουν μέ τούς στί­χους τους, τό έναυσμα γιά νά δημιουργήσουν οΐ μεγάλοι εθνικοί συνθέτες τά δικά τους μουσικά α­ριστουργήματα, όταν μάλιστα είναι εμπνευσμένα, από τά Εθνικιστικά ιδανικά.

Γράφει πάλι ό Καλομοίρης στό ίδιο άρθρο του: 

«Ή επίδραση του έργου του Παλαμά στό θεμέλιωμα τής νε­οελληνικής μουσικής είναι, όπως πι­στεύω, πρωταρχικής σημασίας γιά τήν όλη της υπόσταση. Κι όχι τό­σο, γιατί πολλοί άπό τούς συνθέτες μας έχουνε γράψει πάνω σέ στί­χους του ποιητή μερικές άπό τίς κα­λύτερες μουσικές τους σελίδες, όσο καί κυρίως, γιατί ή όλη προσι­τά θεία τής νέας ελληνικής μουσι­κής δημιουργίας χρωστάει τά φτε­ρά της, τά εθνικιστικά της ιδανικά, τή όλη της ανάταση, στήν Παλαμικήν Ιδέα».

Ό Καλομοίρης μέ ζωντάνια μάς περιγράφει πώς άπό μικρό παιδί γνώριζε ήδη μερικούς στίχους άπό τούς «Ίαμβους καί τούς Ανάπαι­στους», σπαρμένους σέ περιοδικά καί ημερολόγια, πού τόν συνεπήραν ολόκληρο. Τήν «Μαύρη Λάμια» τήν είχε μελοποιήσει σπουδαστής ακόμη, στο Ωδείο τής Βιέννης. Τή «Γριά Ζωή», τή γράφει στά 1907 δά­σκαλος τής μουσικής, στά Χάρκοβο τής Ρωσίας. Ό θαυμασμός τοϋ Κα­λομοίρη γιά τόν Παλαμά κορυφώ­νεται σέ θρησκεία καί αληθινή πίστη, όταν διαβάζει τούς στοχαστι­κούς καί μεγαλόπνευστους στί­χους, τοΰ «Δωδεκάλογου τοϋ Γύφτου». Ή αληθινά Ελληνική ποί­ηση τοϋ μεγάλου μας βάρδου βγά­ζει τόν Καλομοίρη κυριολεκτικά «έξω άπό τήν κλασική μουσική ανα­τροφή του», έξω άπό κάθε συμβατισμό. Όμολογεΐ ό ίδιος, μέ καθαρή ειλικρίνεια ότι: «"Ολο καί αποδιώ­χνω τήν ψυχική επίδραση του δυτι­κού μουσικού πολιτισμού, προσπα­θώντας νά κρατάω μόνο τίςτεχνι­κές του καταχτήσεις». 

Τί θαυμάσια υποθήκη γιά τούς μεταγενέστε­ρους "Ελληνες συνθέτες, πού εμ­πνεύστηκαν άπό τήν εθνική μας μουσική, σάν τόν Σκαλκώτα, τόν Βάρβογλη, τόν Εύαγγελάτο, τόν Ξένο, τόν Κωνσταντινίδη καί τό­σους άλλους πού βάδισαν τό δρό­μο, πού άνοιξε τό λαμπρό παράδει­γμα τοϋ Μανώλη Καλομοίρη. Πάλι ό Καλομοίρης συνεχίζει τήν εξομο­λόγηση του, πού είναι καί μιά ομο­λογία πίστης, στήν Παλαμική Ιδέα: «Ύστερ' άπό τήν προσωπική μου γνωριμία μέ τόν Ποιητή καί μέ τήν πάροδο του χρόνου, νοιώθω τό έρ­γο μου όλο και πιό στενά ιδεολογι­κά συνυφασμένο μέ τήν Παλαμική Ιδέα, ακόμα κι' όταν δέν εξαρτάται άμεσα άπό τούς στίχους του». Τό πνεύμα τής περίφημης «Συμφωνίας τής Λεβεντιάς», είναι Παλαμικό. Ή «Ρωμαϊκή Σουίτα», μέ τό φινάλε της, πού είναι γραμμένο πάνω στους στίχους «Στης Θάλασσας ε­πάνω τά νερά, ένας τεχνίτης μέ μυαλό καί γνώση» είναι παλαμικά. Τό ίδιο είναι «ή Συμφωνία τών Ανί­δεων καί τών Καλών Ανθρώπων», τό «Τρίπτυχο» καί κυρίως ή όπερα, «Πρωτομάστορας», μέ τά γύφτικα μοτίβα του, πού είναι εμπνευσμένα, όπως αποκάλυψε ό ίδιος ό Καλομοί­ρης, άπό τό Δωδεκάλογο τοϋ Γύ­φτου.

Αμέτρητα τραγούδια του Καλομοίρη είναι μελοποιημένοι στί­χοι τοϋ Παλαμά, άπό τίς ποιητικές συλλογές,  «Πεντασύλλαβοι», «Κύ­κλος τών Τετράστιχων», «"Ιαμβοι καί Άνάπταιστοι», «Πολιτεία καί Μοναξιά», «Βραδινή Φωτιά». "Ας μή λησμονάμε τό ήρωϊκό ποίη­μα «Εμπρός», γιά χορωδία καί μπάντα, γραμμένο στήν άρχή τών Βαλκανικών πολέμων, μέ τόν απόη­χο τών ηρωικών νικών του στρατού μας, πού μεγάλωσε τήν Ελλάδα γα­λουχημένος άπό τά ιδανικά τής Με­γάλης Ιδέας, πού τόσο ποδοπατή­θηκαν βάναυσα, άπό άκαπνους ψευτοκουλτουριάρηδες, στίς μέρες μας... Ό Καλομοίρης αποκαλύπτει καί τό πόσο μουσική παιδεία είχε ό Παλαμάς, πόσο περίτεχνα ντυμέ­νος μέ πλουμιστά κεντήδια ήταν ό στίχος του, πόσο μουσική ακριβο­λογία καί σαφήνεια είχαν οί στοχα­στικές στροφές τοϋ Δωδεκάλογου τοϋ Γύφτου!

 «"Οταν γνώρισα προ­σωπικά τόν Ποιητή, διαπίστωσα πώς δέν είχε καμιά τεχνική μουσι­κή κατάρτιση καί πώς όλ' αυτά έ­βγαιναν μόνο άπό τή διαίσθηση τής μεγαλοφυίας του. Αυτή τόν έκανε νά οραματίζεται καινά περιγράφει μέ τέτοια θαυμαστή παραστατικό­τητα τά κατάστενα καί τά μπουγάζια τής Πόλης καί τόσους άλλους τόπους, πού δέν είχε δει ποτέ του καί αυτή τόν έκανε νά μιλάει καί γιά τή μουσική μέ μιάν ακρίβεια καί ο­ξύτητα πραγματικού γνώστη τής τέ­χνης αυτής. Μέσα σέ τέσσερις στί­χους πώς μιλάει γιά τή φλογέρα καί τήν αντιδιαστέλλει στήν άρπα, μέ α­πόλυτο χαρακτηρισμό τών δύο αυ­τών οργάνων!

Η«Φλογέρα τοϋ βουνού κι' άπό την Ήπειρο ώς τήν Κρήτη, καθάρια κελαϊδεί κι 'ή Ελληνική ψυ­χή μαζί σου, πώς ή άδασκάλευτη κι' άπλή ξαφνίζει μουσική σου, τήν άρπα όπού σοφά τά χέρια παί­ζουν τού τεχνίτη!» Ό Κωστής Παλαμάς ήταν γιά τόν Καλομοίρη, τό άνέσπερο φως, πού του φώτισε τό δρόμο τών εθνικών μουσικών πραγματοποιήσεων του, παρατηρεί ό Δ.Α. Χαμουδόπουλος. Τά «Μαγιοβότανα» (1914) είναι μιά εξαίσια αισθαντική μουσική σύνθε­ση γιά τραγούδι καί ορχήστρα, πού ό Παλαμικός λόγος, ενώνεται μέ τή λυρική Ελληνική ενατένιση τοϋ Κα­λομοίρη σ' ένα αξεπέραστο αισθη­τικό σύνολο, λόγου καί ήχου, μέ απήχηση άπό τό δημοτικό τραγούδι.

Θαυμάσια επίσης, τά έργα τοϋ Κα­λομοίρη «Σ’ αγαπώ» (ποίηση Κ. Πα­λαμά, 1925), ή «Έληά» (1907 -1944), πού γράφτηκε μέ μεγάλες χρονικές διακοπές καί συμπληρώσεις.

Επιστέγασμα τής λατρείας τοϋ Καλομοίρη γιά τόν Παλαμά, είναι ή Συμφωνία άριθ. 3 σέ ρέ έλασ. (1955), πού ό συνθέτης τής έδωσε τόν τί­τλο «Παλαμική». Είναι μιά δραματι­κή σύνθεση, μέ επικά καί λυρικά στοιχεία επιστέγασμα τής συνεργα­σίας δυο μεγάλων ανθρώπων τής Τέ­χνης, πού τούς ένωσε ή πεποίθηση στίς ακατάλυτες δυνάμεις του "Ε­θνους, ή πίστη στή μεγαλουργία τής Φυλής μας καί ή συνειδητοποί­ηση, ότι ό εθνικός χαρακτήρας ενός έργου Τέχνης, είναι ότι καλλίτερο έχει νά δώσει ένας σωστός μύστης τής τέχνης, στήν πατρίδα καί στους συμπατριώτες του.

Δημήτρης Α. Κράνης