Το πέρασμα στην αθανασία.

Η αιωνιότητα, για κάθε σκεπτόμενο ον που μπορεί να κοιτάξει πέρα από τον τάφο, είναι μια κορυφή που μπορεί να κατακτηθεί

«Οι περισσότεροι που ωμίλησαν μέχρι τούδε από την θέσιν αυτήν επήνεσαν τον νομοθέτην, ο οποίος εις το έθιμον της δημοσίας δαπάνης κηδείας επρόσθεσε την απαγγελίαν του επιταφίου λόγου, διότι έκρινεν, ότι αρμόζει τοιαύτη ν' απονέμεται τιμή κατά την ταφήν των νεκρών του πολέμου. Αλλ' εγώ θα νόμιζα αρκετόν προς άνδρας, οι οποίοι δι' έργων εδείχθησαν γενναίοι, να εκδηλούνται και αι τιμαί δι' έργων, οποία είναι όσα βλέπετε παρομαρτούντα εις την υπό της πόλεως παρασκευασθείσαν επιτάφιον αυτήν τελετήν, και να μη εξαρτάται η υστεροφημία πολλών ανδρών από την ευγλωττίαν ή έλλειψιν ευγλωττίας του ρήτορος».

Θουκυδίδου «Περικλέους Επιτάφιος», έκδοση της Βουλής των Ελλήνων, σελ. 17.

Φθινόπωρο του 431 π.Χ. Ο Περικλής εκφωνεί έναν από τους σημαντικότερους λόγους στην Ιστορία της ανθρωπότητας και η δημηγορία του ξεκινούσε με τις προσεκτικά επιλεγμένες φράσεις που διαβάσαμε στην αρχή του κειμένου. Η εμφύλια ρήξη Αθηνών και Σπάρτης έχει προσφέρει τους πρώτους πικρούς καρπούς της: νεκροί, που πρέπει να ταφούν κατά τα ειωθότα και να τους αποδοθούν οι δέουσες τιμές. Η συγκυρία προσπαθεί να ειδοποιήσει τον Ελληνισμό για τη μεγάλη, αναπόφευκτη συμφορά που κάλπαζε προς το μέρος μας.

Το αείζωο πυρ που παρήγαγε το έθνος μας άρχισε να τρεμοπαίζει και ανά στιγμές να φαντάζει σβησμένο από τη φρικτή, κρόνια θύελλα της παρόδου των χιλιετιών. Το μέγα αίτιο της εθνικής κρίσης, που ξεκίνησε την εποχή της υπό του Θεμιστοκλέους «αναμορφωθείσας» Αθηναϊκής Δημοκρατίας και συνεχίζεται με φρενήρη ρυθμό μέχρι τις μουντές ημέρες μας (όπου κυρίαρχη ιδεολογία αναδεικνύεται ο ανθελληνισμός και η χαμέρπεια προς τους ξένους), δεν ήταν ο Πελοποννησιακός Πόλεμος που επιτάχυνε το τέλος ενός κόσμου, ο οποίος αρχιτεκτονήθηκε με το ιδεατό μοτίβο των πόλεων-κρατών.

Η σύγκρουση Αθήνας - Λακεδαίμονος ήταν η αφορμή και ο επιταχυντής της κατάρρευσης, η οποία επισφραγίστηκε με το πέρασμα στην αχανή και ανομοιογενή αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η πρώτη μετάβαση σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και η απώλεια της ουσίας της ελληνικότητας ορθά αποδίδονται με τον νεολογισμό του όρου «ελληνιστικοί» χρόνοι. Ο ελληνικός απέχει από τον ελληνιστικό όσο η άσπιλη, πνευματική και πνευματώδης Αθήνα της Παλλάδος Αθηνάς από τη ρυπαρή συγκριτιστική Βαβυλώνα της Τιαμάτ, της λατρείας της σαρκός, των μεγάλων μεγεθών και της λιπαρής εξουσίας. Οι πατρώοι θεοί πάντοτε υπαγόρευαν το ήθος και το ύφος εκάστου τόπου και λαού...

Αμέθεκτο αγαθό

Στην αρχαία Ελλάδα, πριν τερματιστεί ο ελεύθερος βίος του έθνους, η υστεροφημία ήταν το έπαθλο ενός ενάρετου βίου και το εισιτήριο για τα πεδία της αιώνιας, αδιατάρακτης αρμονίας των θείων ή εκθεωμένων οντοτήτων. Από τους ορφικούς ύμνους και τα ομηρικά έπη μέχρι τα δελφικά παραγγέλματα, τα πυθαγόρεια χρυσά έπη, τα ιστορικά κείμενα, τη «Θεογονία» του Ησιόδου, τις τραγωδίες και τα πάσης φύσεως επιγράμματα, όλα έδειχναν προς την κατεύθυνση της υστεροφημίας.

Τα επίγεια αγαθά, η πρόσκαιρη δόξα και οι ηδονές δεν αποτελούσαν καταδικαστέες επιδιώξεις. Δεν θα μπορούσε, άλλωστε, να απωθείται η ύλη σ' έναν ισορροπημένο πολιτισμό όπως ο αλλοτινός ημέτερος. Ομως, για το σύνολο και κάθε πολίτη χωριστά η σώρευση ύλης και εφήμερης φήμης δεν συνιστούσε σκοπό ζωής. Σε φιλοσοφικό, θρησκευτικό και πολιτικό επίπεδο ο προχριστιανικός ελληνικός κόσμος αποπειράτο να συναρμόσει τα φθαρτά δώρα της ύλης με τον αγέραστο κόσμο του αμέθεκτου αγαθού.

Κατά τους Πυθαγόρειους, το θείον μετέχει παντού και επηρεάζει τα πάντα, αλλά είναι αμέθεκτον. Δηλαδή, τίποτε δεν μπορεί να το επηρεάσει και να μεταβάλει. Ετσι, η υστεροφημία μπορεί να γίνει εκείνο το ιδιαίτερο συστατικό που μεταλλάσσει το μερικό σε αμέριστο και το πρόσκαιρο σε άχρονο και ατέρμονο.

Οι Ελληνες με την επιμονή και την εμμονή τους στην υστεροφημία διατράνωσαν σε όλους τη δυνατότητα του θνητού να περάσει στην αθανασία - και μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά! Η αιωνιότητα, για τα σκεπτόμενα όντα που επιδιώκουν και μπορούν να κοιτάξουν πέρα από το ταφικό μνημείο που σκεπάζει τα άψυχα σώματα, είναι μια κορυφή που μπορεί να κατακτηθεί. Δεν υπάρχουν, φυσικά, πολλές οδοί που οδηγούν σ' αυτόν τον προορισμό. Μόνο μία είναι διαθέσιμη και αυτήν προτίμησαν οι μεγάλες μορφές των αρχαίων προγόνων μας: Ο ηρωισμός. Η υστεροφημία δεν είναι και τόσο «φιλολογική» υπόθεση, τελικά...

Παναγιώτης Λιάκος