Περιοδικό ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ: Σκέψεις για τον Μ. Καραγάτση με αφορμή το έργο του « Κίτρινος Φάκελος» ( 2ο και τελευταίο μέρος)

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος πού σκέπτεται ό υπεράνθρωπος αυτός γιά τον μαζάνθρωπο. Βλέπουμε: "...κανένας οίκτος γιά τους αδύναμους, τους ευτελείς, τους ποταπούς, τους δούλους του χαμερπούς πάθους και της μικροπρεπής πρόληψης. Δεν αξίζουν παραπάνω άπό πειραματόζωα. Θά έλεγα οτι είναι μια κακή στιγ­μή του υπεράνθρωπου. Ξεπερνά τά Νιτσεϊκά πρό­τυπα καί βυθίζεται σ' ένα άνηθικισμό πού ούτε και ο ίδιος ό Μακιαβέλλι δεν μπορεί νά δεχθή. Πιστεύω άλλωστε φαίνεται και στο μυθιστόρημα, ότι άπό αυτό το σημείο και υστέρα αρχί­ζει ή κατάρρευσις του υπεράνθρωπου του Καραγάτση. Τήν κατάρρευσι αυτή της άνηθικιστικής προσωπικότητος τήν πιστοποιεί καί ό Μ.Καραγάτσης στο τέλος του βιβλίου του. Τότε κάνει τήν ανασκόπηση-κριτική του έργου αύτού .του υπεράνθρωπου. Τότε βλέπει ότι έχει αποτύχει οικτρά.

Ανατρέχοντας στο πρότυπο του Νίτσε βρίσκουμε τήν εναργή άπάντησι. Στό "Τάδε εφη Ζαρατούστρα" λέει:.. Καθαρό όμως το μάτι σου πρέπει νά μου άναγγείλη: Ελεύθεροι γιά ποιό σκοπό; Μπορείς μόνος

σου νά θέσπισης γιά τον εαυτό σου το καλό καί το κακό; καί νά κρέμασης τήν θέλησι σου πάνω άπδ τον έαυτό σου σά νόμο; Μπορείς νά είσαι Δικαστής του έαυτοΰ σου καί εκδικητής του ίδιου σου του νόμου..!! Ό ήρωας αυτοκτονεί στο τέλος του μυθιστορήματος, ο νόμος της άποπροσαρμογής, πού εδώ υπερβαίνει τά συνηθισμένα του ορια, έπιβεβαιώνει τήν αμείλικτη ισχύ της επιλεκτικής μεθό-

δου. 

Άς φύγουμε όμως άπ' αύτό το θέμα, καί ας πάμε σ ένα αλλο Νιτσεϊκό χαρακτήρα. Είναι μιά γυναίκα, πού σέ μιά στιγμή μέ τήν επήρεια των ναρκωτικών λέει."...Ό αδέκαστος Εωσφόρος μου απεκάλυψε τήν πανάθλια έκδήλωσι της ανθρωπίνης ύλης άλλά καί τήν ανωτάτη καί αγνοούμενη ποιότητα, πού ίσως κρύβεται μέσα στά κύτταρα του άνθρωπου. Καί είδε πώς μοναδική της χαρά της ζωής της είναι ή πίκρα."Οτι δίχως πίκρα ή ζωή θά ηταν σάν πρόλογος της ανυπαρ­ξίας του θανάτου. Καί κατάλαβα πώς είμαι άνίκανη νά βρω το καλό πού κρύβεται μέσα μου. Πώς άδικα, αντιμάχομαι το κακό πού κυριαρχεί Καί είμαι ανεύθυνη γιά τό κακό πού κάνω, γιατί στά κύτταρα μου κυριαρχεί το καλό. Ετσι οί κακές μου πράξεις έχουν ενα αγνοούμενο υπό­βαθρο καλωσύνης. Δέν είναι κακές άλλά καλές, καλοπροαίρετα καί ανεύθυνα διεσπαρμένες πρός το κακό..."

Πέρα άπό τον ηθικό πεσσιμισμό πού κυριαρχεί, βρίσκουμε έντονα μιά πίστι στον άτταβισμό. Θάφτανα νά πω μιά πίστι στον φυλετισμό, στο φυλετικό υπόστρωμα. Ή ανακολουθία στην σκέψι αρχίζει άπ' τήν στιγμή πού υπεισέρχεται η έννοια τής Καντιανής είδοκρατίας, νά δικαιολογήται απ’ αυτό το ύπόβαθρο. Δέν ξέρω αν εί­ναι αυτό το σημείο πού στο τέλος φέρνει τήν συντριβή της ήρωΐδος. Ή θεωρία των δυνατών θέλει καί συνέχεια καί συνέπεια. Δύσκολο να πρόβλεψη κανείς πού μπορεί νά οδήγηση μία παρέκλισις.

Λίγο πιο κάτω υπάρχει αύτη ή φράσις. ".••Είμαστε οί τρεις αδέκαστοι λύπησι δέν έχουμε έντός μας,ουτε γιά τούς άλλους, ούτε γιά μάς..." Είναι ή κατοπτρική παράστασις θά έλεγα του Νιτσεϊκου. Καί ειπε το κάρβουνο στο διαμάντι:-Αδελφέ μου γιατί είσαι σκληρός; -Γιατί είμαι δημιουργός ..." Το ανέφερα είδικά αυτό το σημείο αν καί έχουμε παρόμοια άναφέρει πιο πάνω, γιατί είναι καί ένας άπό τούς άξονες αναφοράς αύτοΰ του μυθιστορήματος.

Γιά το τέλος άφησα επίτηδες τίς προοπτικές του Καραγάστη γιά τον νέο κόσμο. "•••Άλλά προεξοφλώ έναν κόσμο χτισμένο στήν λογική, κι ή λογική είναι ταυτόσημη μέ την άγάπη. Ό άνθρωπος-το σημερινό χτήνος, έρμαιο των παθών του καί των παραλογισμών του- γιά πρώτη φορά θά γίνη άξιος του όρου ανθρωπος. Οταν εσύ καί γώ έχουμε ψυχονευρικότητα καλοζυγισμένη πολύ απίθανο νά διαφωνούμε σ' ότιδήποτε γιατί μέ τά ίδια κριτήρια κι αισθητικά μέτρα θά κρίνουμε τά πάντα. Ή αντικειμενικότητα θά γίνη λειτουργία οργανική καί θά εξουδετέρωση τίς παρανοϊκές διαστροφές της ύποκειμενικότητας· Άλλά καί νά διαφωνήσουμε σέ κάτι, πού ψύχραιμα θά πεισθούμε ότι ή λύση της διαφοράς μας μέ βίαια μέσα είναι παραφροσύνη, όπως ανοησία είναι νά παραπέμψουμε τή διαφορά μας σέ διαιτητή η δικαστή. Θά συζητήσουμε το πράγμα οι δυό μας καί μέ αμοιβαίες υποχωρήσεις , θά φθάσουμε στή μέση συνισταμένη της λογικής καί θά συμφωνήσουμε.·"."...-Μπορούμε νά άρνηθοϋμε τή βιολογική διαφορά μεταξύ ατόμων, φυ­λών καί εθνών;- Μόνον ό ανόητος θά τήν άρνηθή, άλλά μόνον ό ψυχονευρωτικός θά τήν άναγάγη σέ προϋπόθεσι SΙΝΕ QUΑ ΝΟΝ πολιτικής καί κοινωνικής οργανώσεως της άνθρωπότητος.

Το νόημα τής ίσότητος δέν θεμελειώνεται στον άσταθή συναισθηματισμό, άλλά στήν ορθή κρίσι. Καί χωρίς ατσαλένια ψυχονευρικότητα, ορθολογισμός δέν μπορεί νά ύπαρξη. "Επειδή ή φύσις έπλα­σε το άλφα άτομο ή τήν βήτα ομάδα βιολογι­κά κατώτερη μας, δέν σημαίνει πώς το βιολογι­κό φαινόμενο χρωστάμε νά το μεταφέρουμε στήν κοινωνική μας όργάνωσι. Καί συγκεκριμένα, έπειδή & άγρότης καί ό εργάτης δέν έχουν τίς ίκανότητες του άστοΰ, δέν στέκεται ορθολογικά νά τούς διατηρούμε κοινωνικά κατωτέρους μας καί αντιθέτως δέν δικαιολογείται ό άγρότης καί ο εργάτης νά άποδΰωνται σέ ταξικό αγώνα γιά να φτάσουν τήν κοινωνική στάθμη του άστοΰ   

         "

"•••κάθε ομαδικός άγων θά έκλειψη, γιατί ο άγων δέν προέρχεται τόσο άπό υλικά όσο άπό ηθικά ελατήρια..."

Είναι ο οραματισμός πού βασίζεται στον καλά οργανωμένο νευροψυχισμό της φυλετικής ομάδος. Βέβαια εδώ νομίζω οτι οφείλουμε νά διαφωνήσουμε ως προς τά αίτια τών ομαδικών αγώνων· Πράγματι το στατικό κατασκεύασμα, πού τόσο ποιητικά δίνεται άπό τον Καραγάτση, δεν μπορούμε νά δεχθούμε ότι προέρχεται άπό ηθι­κά ελατήρια, καί πολύ περισσότερο φυσικά άπό υλικά· Όμαδικοί αγώνες, στο ιστορικό επίπεδο υπάρχουν καί εμφανίζονται μόνο σάν πάλη εθνών Οι πόλεμοι μεταξύ τών εθνών σάν βασικό τους στοιχείο έχουν, κατά τήν φιλοσοφία της ιστο­ρίας, τήν ικανότητα προσαρμογής καί άπαντήσεως ενός έθνους στις εξωτερικές συνθήκες. Έδώ ισχύουν όλοι οι νόμοι της επιλεκτικής φιλοσοφικής μεθόδου. Ό τρίτος νόμος μας δίνει τήν δραματική κατάληξι του έθνους πού δέν προσαρμόζεται στίς εξωτερικές συνθήκες. Εξαφανίζε­ται η παραμένει στο περιθώριο· Τότε χρειάζον­ται οι κατά φιλοσοφία βάρβαροι. Αυτοί δίνουν στο έθνος τήν πνευματική του άλκή καί το κά­νουν πάλι υποκείμενο της ιστορίας. Έδώ γκρε­μίζεται ο φαταλισμός. Άπ' εδώ προβάλλεται ή αρχή της τελικής κυριαρχίας της ανθρωπινής θελήσεως.

Βέβαια αυτή ή "παρέκλισι" του Καραγάτση από τίς φιλοσοφικές του αρχές είναι καί ή μοναδική καί διορθώνεται μέσα στά υπόλοιπα έργα του. Μέ συνέχεια καί συνέπεια προβάλλεται αύτή ή άρχή του Νιτσεϊκου υπεράνθρωπου τόσο μάλλον όσο μιλάει γιά τήν βιομηχανική άνάπτυζι της Ελλάδος, πού τήν φαντάζεται μεγάλη βιομηχανική δύναμι.

Τελικά εκείνο πού μπορούμε νά πούμε γιά τήν βιοθεωρία του Μ. Καραγάτση είναι δυναμι­κή σέ υπέρτατο βαθμό, απόφευγει κάθε μορφή προσδιορισμού, άφοΰ δέχεται διαρκή επιλεκτική έξέλιξι. Προβάλλεται συνέχεια ο κατά Νίτσε αρχηγός έστω καί αν μερικές φορές αυτός δια­κατέχεται άπό Μακιαβελλικά πλέγματα· Συμπερασματικά λοιπόν ο Μ. Καραγάτσης είναι άπό τούς λίγους νεοέλληνες συγγραφείς, πού έχουν μιά τόσο δυναμική καί καλά συγκροτημένη βιοθεωρία

Το ανωτέρω δημοσιεύθηκε στο εθνικιστικό περιοδικό ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ τεύχος 15 τον Μάιο στις 15 του 1976