Βυζαντινός Ελληνισμός ( της Άννας Δημητρίου )

Γράφει η Άννα Δημητρίου

Αυτό πού δεν μπόρεσαν νά μας συγχωρήσουν ποτέ οι εχθροί μας είναι ή ανω­τερότητα του πνεύματος της φυλής μας. Δέν μας συγχώρεσαν τό ότι είμαστε ή πρώ­τη δημιουργός φυλή όχι μόνο στήν Ευρώπη, άλλα και στον κόσμο ολόκληρο.

Οί Έλληνες, ζώντας πάντα γύρω άπό την θάλασσα τους, άπό τήν εποχή των όροικών μέχρι σήμερα, δημιούργησαν πολιτισμούς μοναδικούς καί παγκοσμίους. Τούτο δέν έγινε σε ώρισμένη περίοδο της ιστορικής τους πορείας, άλλά σέ εποχές αλλεπάλληλες καί σέ διάφορα μέρη της Ελληνικής επικράτειας. Μακεδονία, Ιλλυ­ρία, Μυκήνες, Κρήτη, Κύπρο, Μικρά Ασία, Αιγαίο Πέλαγος.

Οί αρχαιοελληνικοί αυτοί πολιτισμοί δέν υπήρξαν τό τελευταίο τους δημιούρ­γημα. Οί Έλληνες συνεχιστές τής διάνοιας των προγόνων τους έπλασαν καί τον μεταγενέστερο πολιτισμό τους, τόν Βυζαντινό, τον όποιο μάλιστα διέσωσαν καί διετήρησαν, ακόμη καί σ’ εποχή σκοταδιού καί βαρβαρότητας. Τόν Μεσαίωνα.

 

Πολλά έχουν γραφή καί έχουν άμφισβητηθή, έκ του πονηρού φυσικά, γιά τόν βυζαντινό πολιτισμό καί τήν έν γένει βυζαντινή αυτοκρα­τορία.

Βλέπετε ή Ελληνική Ιστορία άπό τήν φύσι της είναι τέτοια, πού δέν απασχολεί μά προκα­λεί. Κι όσο έντονώτερη είναι ή πρόκλησίς της, τόσο έντονώτερη καί ή λασπολογία πού δέχε­ται.

Ή 1000ετής, όμως, βυζαντινή αυτοκρατορία μόνο ελληνικό δημιούργημα θά μπορούσε νά είναι.

• Ποιοι θρήνησαν τήν πτώσι της στους μογγόλους Τούρκους τό 1453;
• Ποιοι φώναζαν «πάλι μέ χρόνια με καιρούς, πάλι δικιά μας θάναι»;
• Ποιοι έβαλαν βαθιά μέσα τήν καρ­διά τους ότι ό μαρμαρωμένος Βασιλιάς της θ’ άναστηθη; ..  ΜΟΝΟ οί Έλληνες.

Μόνο ή Ελληνική μούσα τραγού­δησε τήν δόξα της, τά κατορθώμα­τα της κι έκλαψε τό χαμό της. Γιατί, δέν πονάς κι ούτε ελπίζεις γιά κάτι ξένο. Λέν τραγουδάς κάτι που δέν είναι δικό σου. Ή Ελληνικότητα του βυζαντινού κράτους φαίνεται μέσα άπό τήν κοινωνική, πνευματική καί καλλιτεχνική του ζωή.

Στά εκπαιδευτήρια τής Πόλης καί των άλ­λων μεγάλων πόλεων τής αυτοκρατορίας διδά­σκονταν τά συγγράμματατού Πλάτωνος καί του "Αριστοτέλη. Ή μόρφωσις τής ανώτερης κοι­νωνίας στό Βυζάντιο βασιζόταν πάντοτε στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Ήταν κανονι­σμένη μέ ακρίβεια καί περιελάμβανε, έκτός των άλλων, τήν σπουδή τής κλασσικής αρχαιότη­τος, τήν ρητορική καί τήν διαλεκτική.

Άπό τήν μακρυνή ακόμα Δύσι έρχονται έδώ γιά νά σπουδάσουν τήν Ελληνική γλώσσα. Μέ τήν "Αλωσι μιά πλειάδα λογίων φεύγει στήν Δύσι, σώζοντας συγχρόνως τό κληροδότημα τής αρχαίας Ελληνικής διανοίας. Έτσι ή έπί τόσους αίώνες διατήρησις τής Ελληνικής μαθήσεως συμπλήρωσε τό έργο τής Αναγεννή­σεως στην Δύσι.

Καί στήν βυζαντινή τέχνη τό στοιχείο πού επικρατεί είναι ό Ελληνισμός. Τήν βάσι της τήν αποτελεί ή κλασσική παράδοσις, όπως τήν έδωσε ή Ελληνιστική κατεύθυνσις τών μεγά­λων κέντρων πού έδιναν τόν τόνο, ή Αντιό­χεια, ή Αλεξάνδρεια καί ή Έφεσσος.

Στίς ίδιωτικές οίκοδομές συναντούμε διάκο­σμο αλεξανδρινό καί Ελληνιστικό καί συχνά παραστάσεις άπό τήν αρχαία μυθολογία, όπως τήν ψυχή, τόν Ορφέα καί άλλες, όλες, όμως, μέ τήν αρχαία άντίληψι.

Καί στήν βυζαντινή λογοτεχνία επιδρά ό Ελληνισμός. Ή σημασία τής λογοτεχνίας αυ­τής έγκειται όχι βέβαια στά μεγάλα πνευματικά δημιουργήματα, άλλά πολύ περισσότερο στό ότι ύπήρξε ό φύλακας του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος.

Οί αρχές τής βυζαντινής Φιλολογίας δεί­χνουν τήν πλήρη έξάρτησί της άπό τόν αρχαίο Ελληνισμό. Ακόμα κυριαρχεί ή αγάπη της μορφής καί τό ρητορικό, σοφιστικό στοιχείο. Τό πνεύμα του χριστιανισμού δέν φέρνει ακόμα καμμιά άντίδρασι στίς φιλολογικές δημιουργίες του εθνικού κόσμου. Μάλιστα πολλοί πατέρες τής Εκκλησίας είχαν αποκτήσει τήν μόρφωσί τους σ' Εθνικές σχολές.

Ή ιστοριογραφία δείχνει στήν τεχνική καί στήν μέθοδο όλως διόλου τόν αρχαίο ακόμα τρόπο. Οί ιστορικοί του 5ου αιώνος είναι ή φανερά εθνικοί ή χριστιανοί. Αργότερα ό Προ­κόπιος, ό Άγαθίας, ό Μένανδρος, είναι μόνον κατ’ όνομα Χριστιανοί. Ή νέα Χριστιανική κοσμοθεωρία δέν φέρνει γι' αυτούς καμμιά νέα ιστορική άντίληψι. Ό Ηρόδοτος, ό Θουκυδίδης κι ακόμη ό Πολύβιος μένουν τά παλαιά πρότυπα.

Τήν αρχαία Ελληνική σκέψι ακολουθεί καί ο Άγαθίας πού πραγματεύεται σέ πέντε βιβλία τήν ιστορία άπό τό 552 έως τό 558.

Πρέπει ν' αναφέρουμε επίσης ότι τά μεγαλύ­τερα επικά ποιήματα τών βυζαντινών ποιητών πήραν τό υλικό τους άπό τήν αρχαιότητα, άπό τόν Τρωικό μυθικό κύκλο καί τούς μύθους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Συγκεκριμένα ό ποιη­τής Νόννος, γύρω στά 400, γράφει τό φαντα­στικό του έπος, γιά τό ταξείδι του θεού Διονύ­σου στίς Ινδίες. Περί τό 860 ένας εκκλησιαστι­κός αρχηγός, ό Ιωάννης Εύχαΐτων, ζητούσε τήν χάρη του Χριστού, γιά τόν Πλάτωνα καί τόν Πλούταρχο. Ό Φώτιος, ό σημαντικώτερος εκκλησιαστικός αρχηγός καί Πατριάρχης Κων­σταντινουπόλεως (820-897) διασώζει τούς φιλολογικούς θησαυρούς τής αρχαιότητος, πού είχαν έγκαταλειφθή στή φθορά καί τήν. μούχλα τής λησμονιάς, τούς αναζητά παντού, κάνει επιλογές καί συγκεντρώνει τίς εγκυκλοπαιδικές του γνώσεις σέ 300 φιλολογικά δοκίμια τής «Βιβλιοθήκης» του. Φυσικά ό Ελληνισμός διά τής κλασσικής αρχαιότητος, κατά καιρούς, δέ­χτηκε πολλά χτυπήματα, ίδιαίτερα τά πρώτα χρόνια άπό τούς αυτοκράτορες Θεοδόσιο καί Ιουστινιανό.

Έπρεπε νά καταπολεμηθή τό αρχαίο θρή­σκευμα διότι, παρ' όλα τά μέτρα, δέν είχε εκλεί­ψει καθ' ολοκληρίαν. Αξίζει νά άναφερθή δτι οί κάτοικοι τής Μάνης παραδέχθηκαν τό χρι­στιανισμό έπί Βασιλείου του Μακεδώνος, δηλαδή τόν 9ο αίώνα. Έξαίρεσι φυσικά αποτε­λεί ό Ιουλιανός ό Παραβάτης πού αντίθετα αγωνίσθηκε γιά τήν όργάνωσι τής αυτοκρατο­ρίας πάνω σέ Ελληνικά πρότυπα.

Άλλά τελικά καί ό χριστιανισμός περιεβλήθη μέ ένδυμα Ελληνικό καί συνετέλεσε καί αυ­τός στό νά έπεκταθή ή επιρροή του Ελληνικού στοιχείου πολύ πέραν τής αρχικής καί γνήσιας Ελλάδος.

Δημοσιευμένο στην εφημερίδα μας ΝΕΑ ΘΕΣΙΣ επίσημο όργανο του ΕΝΕΚ, τεύχος 48 Ιανουάριος 1983