Το πρόβλημα του ανθελληνικού «φιλελληνισμού»

Συμβαίνει συχνά στους ξένους: Λατρεύουν τους αρχαίους Έλληνες, ωθώντας όμως τους νέους Έλληνες να ξεκόψουν από τις ρίζες τους!

«Αυτό που προτίθεμαι να ισχυριστώ είναι απλώς ότι με κανέναν τρόπο δεν θα έπρεπε να συμβουλεύσει κανένας τους Ελληνες να επιστρέψουν με τις σκέψεις τους και με τις σπουδές τους στην αρχαία ελληνική εποχή. Αν μπορούσε κανείς να τους πάρει όλα τα βιβλία από αυτήν την εποχή, να εξαλείψει μέσα τους εντελώς τη συνείδησή της και να τους αφήσει να αναδειχθούν εντελώς από τον ίδιο τους τον εαυτό και την εποχή τους, αυτό θα ήταν όπως εγώ νομίζω το καλύτερο. Αν τους δοθεί πραγματικά η δυνατότητα μιας σημαντικής πολύπλευρης πολιτικής και οικονομικής ζωής αυτό θα συμβεί από μόνο του. Η νέα και φρέσκια ζωή θα δημιουργήσει σε λίγο τη συνείδηση ότι δεν μπορεί να καλέσει κανείς τις σκιές από το παρελθόν».

Βίλχελμ φον Χούμπολντ «Ο χαρακτήρας των Ελλήνων», μετάφραση Ξενοφών Αρμύρος, Αθήνα: 2008, σελ. 66-67

Αυτά πίστευε και πρότεινε ο Βίλχελμ φον Χούμπολντ (1767-1835), ο Γερμανός «ελληνολάτρης»: να αποκοπούμε εντελώς από τις ρίζες μας για να προκόψουμε! Ο,τι πιστεύει, προωθεί και πράττει συστηματικά το σύγχρονο ανθελληνικό μπλοκ εξουσίας αποτελεί υλοποίηση ενός σχεδίου για την «πρόοδο» των νέων Ελλήνων που είχε σκεφτεί ο Χούμπολντ. Η «νέα και φρέσκια ζωή», δηλαδή, είναι να ξεκινήσουμε τον εθνικό μας βίο λες και είμαστε χθεσινοί, νεοσσοί της Ιστορίας και άσχετοι με το παρελθόν μας. 

Ο Χούμπολντ δεν ήταν κάποιος φαντασιόπληκτος, γραφικός εισοδηματίας που έγραφε ό,τι του κατέβαινε. Ηταν ο ιδρυτής της επιστήμης της συγκριτικής γλωσσολογίας και της φιλοσοφίας της γλώσσας, φίλος του Γκαίτε και βασικός μεταρρυθμιστής του γερμανικού εκπαιδευτικού συστήματος (το Πανεπιστήμιο Χούμπολντ του Βερολίνου είναι το παλαιότερο της πόλης). Οι ιδέες του ακόμα και σήμερα επηρεάζουν βαθιά το κατεστημένο (πνευματικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό) της χώρας του. 

Για τους αρχαίους Ελληνες δεν είχε... άποψη, αλλά λατρεία μεταφυσικών διαστάσεων. Σε όποιο κείμενό του κι αν ανατρέξει κάποιος, θα συναντήσει παθιασμένο εγκώμιο για την αρχαία Ελλάδα. Στη σελίδα 19 του προαναφερθέντος βιβλίο γράφει: «Οι Ελληνες μάς χρησιμεύουν όχι μόνο ιστορικά σαν λαός που πρέπει να γνωρίζουμε αλλά σαν ιδανικό. Η υπεροχή τους έναντί μας είναι τέτοια, που ακριβώς το ανέφικτό της κάνει σκόπιμο να μιμηθούμε τα έργα τους και ωφέλιμο να υπενθυμίσουμε στην ψυχή μας που συνθλίβεται από την πνιγηρή και μικρόψυχη κατάστασή μας τα δικά τους ελεύθερα και ωραία έργα. Είναι για εμάς ό,τι ήταν για αυτούς οι θεοί τους».

Κι εδώ εντοπίζεται η μεγάλη αντίφαση του σκεπτικού του Χούμπολντ. Από τη μια, θεωρεί ότι οι νέοι Ελληνες δεν είναι σε θέση να εμπνευστούν από το παρελθόν τους και να αποκτήσουν από τη συλλογική ιστορία τους ένα επιπλέον κίνητρο δράσης, έμπνευση και βατήρα από όπου θα κάνουν άλματα προς το μέλλον. Ο Γερμανός «φιλέλλην» νομίζει ότι το παρελθόν μας είναι για μας κάτι σαν άγκυρα που μας τραβάει προς τα κάτω, αλλά για όλους τους άλλους λαούς αποτελεί γήινη αποτύπωση των θείων δυνάμεων! Πάγια πρακτική του ανθελληνικού φιλελληνισμού, να λατρεύει τους αρχαίους Ελληνες, ωθώντας τους νέους να ξεκόψουν από τις ρίζες τους. Ο Χούμπολντ λέει ότι για μας, τους σύγχρονους Ελληνες, οι αρχαίοι είναι «σκιές από το παρελθόν», αλλά για τους ξένους αποτελούν ιδανικό και είναι... θεοί!

Στο κείμενο όπου διατυπώνει τούτο το σκεπτικό (σελ. 62-63, πρόκειται για επιστολή που έστειλε το 1828 στον Βαυαρό φιλόλογο Friedrich Thiersch) εξηγεί: «Συμφωνώ πλήρως με τη γνώμη της εξοχότητάς σας για τα χαρίσματα και τις πνευματικές ικανότητες των Ελλήνων, στους οποίους ασφαλώς έχει περάσει ένα μεγάλο μέρος από το πνεύμα των προγόνων τους, και οι οποίοι μάλιστα μέσα από τη δυστυχία τους και τους αγώνες τους ίσως έχουν κερδίσει πιο πολύ χαρακτήρα και γενναιότητα από ό,τι μπορεί να περηφανεύεται κανείς για τους αρχαίους της τελευταίας περιόδου. 

Το μόνο που φοβούμαι σε σχέση με την προοπτική μιας υψηλότερης διαμόρφωσης της ιδιαιτερότητάς τους είναι ότι η αρχαία λογοτεχνία, τα αρχαιοελληνικά αριστουργήματα θα βρίσκονται απέναντί τους με έναν τρόπο που θα τους καθιστά αδύνατη την απόκτηση ενός υψηλού βαθμού τελειότητας μέσα από τη δική τους ιδιαιτερότητα. Τίποτε δεν καταβάλλει πιο πολύ από όσο το να έχεις απέναντί σου αξεπέραστα πρότυπα και να μην μπορείς ωστόσο να αποφύγεις την αναμέτρηση με αυτά». 

Συνεχίζεται την επόμενη Κυριακή...

Παναγιώτης Λιάκος