Φρειδερίκος Νίτσε

Ο Φρειδερίκος Νίτσε (Fricdrich Nietzsche, 1844-1900) υπήρξε πνευματικός μαθητής τού Σοπενχάουερ.

Κατά τα πρώτα χρόνια της φιλοσοφικής του δημιουργίας, κάτω άπό τήν επίδραση του Ριχάρδου Βάγκνερ (Richard Wagner, 1813-1883), ακολούθησε τό σύστημα του Σοπενχάουερ, τόσο στήν Κοσμοθεωρία, όσο και στη Βιοθεωρία, όπως ανάγλυφα φαίνεται στο πρω­τότυπο έργο του « Ή Γένεση τής Τραγωδίας». Μέ τόν καιρό όμως άνεκάλυψε τήν αντίθεση, πού υπήρχε ανάμεσα στή ρωμαλέα κοσμοθεωρία του μεγάλου διδασκάλου του και τής απαισιόδοξης Βιοθεωρίας του.

Προχώρησε έτσι, σέ μία καινούργια κοσμοθεωρία τής κοινωνίας, τού Πολιτισμού και τής Ιστορίας.

Στήν εισαγωγή του έργου του " Ή Θέληση για Δύναμη» γράφει:

«"Εφθασε ή αυγή αλλά πού είναι ό ήλιος; Αυτή ή μέρα θά φέρη τήν καταιγίδα— σύννεφα καταιγίδας πλανώνται στον όρίζοντα.

Ζεστός είναι ό άέρας γύρω και πυρωμένη και ή αναπνοή τής γής. Γυμνοί

βαδίζετε τώρα όλοι, καλοί και κακοί- και για τόν άνθρωπο τόν ερωτευμένο μέ τήν επιστήμη είναι πανηγύρι.

Αρχίζουμε νά διακρίνουμε πιά τήν αντίθεση, πού υπάρχει ανάμεσα στον κόσμο πού επιθυμούμε και στον κόσμο πού αντι­μετωπίζουμε, στον ζωντανό κόσμο. Μία επιλογή μας μένει: νά καταστρέφουμε, είτε τά είδωλα των επιθυμιών μας, είτε τήν ίδια τήν ανθρώπινη φύση μας. Αυτή ή τελευταία περίπτωση είναι ό μηδενισμός»

"Ετσι γιά τόν Νίτσε κάθε θεωρία, κάθε ιδεολογία, πού δεν λαμ­βάνει ύπ' όψιν της τις φυσικές διαδικασίες καταντώντας θεωρητικά ουτοπική, στή πράξη μετασχηματίζεται σέ μηδενισμό κάτω άπό μία τεράστια ποικιλία άπό μορφές.

Ποιές είναι oι αρχές πού καθορίζουν αυτές τις διαδικασίες;

Δυο: Ή αιώνια εξελικτική ανακύκληση πάνω σ' όλες τις βαθμίδες της πραγματικότητος και ή τάση για κυριαρχία, ή θέληση για δύναμη.

Γι' αυτές ακριβώς τις αρχές ό Νίτσε ανάτρεχει στην αρχαία ελλη­νική φιλοσοφία. Ή γερμανική φιλοσοφία είναι ενα μεγάλο κομμάτι της άντιμεταρρυθμίσεως ατό σημείο αυτό, είναι ίσως ακόμη ένα από­σπασμα της Αναγεννήσεως ή τουλάχιστον μία θέληση αναγεννήσεως, ή επιθυμία να συνεχίσουμε τήν ανακάλυψη της αρχαιότητος, νά ξε­θάψουμε τήν αρχαία φιλοσοφία, προ παντός αυτή πού άνηκει στους προσωκρατικούς, τόν ναό τών Ελλήνων, πού είναι βαθύτερα θαμ­μένος! ... Επιστρέφουμε έκεί σήμερα όλοι, σ' όλες τις θεμελιώδεις ερμηνείες του σύμπαντος, πού επινόησε τό Ελληνικό πνεύμα, μέσω του Αναξίμανδρου, τού Ηρακλείτου, τού Παρμενίδη, του Εμπεδο­κλή, του Δημοκρίτου, του Αναξαγόρα.

Πώς προχωρεί όμως αυτή ή παγκόσμια διαδικασία;

Επιλεκτικά. Υπάρχει μία φυσική επιλογή σ' όλα τά επίπεδα ανάμεσα στα διαφορετικά συστήματα ζωής, κοινωνικότητος, πολι­τισμού, ηθών κ.λπ. Αυτή είναι ή ιστορία του κόσμου μέχρι σήμερα.

Για τόν Νίτσε όμως πλησιάζει ένας καινούργιος κόσμος όπου ό άνθρωπος έχοντας συνείδηση της ιδίας της φύσεως του, θά προχω­ρήσει πλέον ό ίδιος στόν καθορισμό αυτών τών φυσικών νόμων, λειτουργώντας τόν νόμο της επιλογής, επιλέγοντας ό ίδιος τόν τρόπο ζωής του, τόν πολιτισμό του, τις κοινωνίες του.

Αυτή είναι μία ανώτερη βαθμίδα τής εξελίξεως, ατό πνευματικό επίπεδο και ένας τέτοιος άνθρωπος θά είναι πραγματικά υπεράν­θρωπος. Ό νόμος τής επιλογής δέν θά λειτουργεί φυσικά και τυχαία, αλλά συνειδητά και σκόπιμα, στο συλλογικό επίπεδο, και μία τέτοια επιλογή θά καθορίζει πάντα τό αξιολογικά καλλίτερο.

Στό «Τάδε "Εφη Ζαρατούστρα» σ’ ένα άπό τά μεγαλύτερα χωρία τής παγκοσμίου διανοήαεως, υπό τήν κεραυνώδη γλώσσα τής Πα­λαιάς Διαθήκης ό φιλόσοφος αναγράφει:

«Αποκαλείσαι ελεύθερος; τήν κυρίαρχη σκέψη σου θέλω ν' ακούσω κι' όχι πώς ξέφυγες άπό τόν ζυγό. Eίσαι τέτοιος πού ν' άξίζης νά ξεφύγης άπό τόν ζυγό; Υπάρχουν άνθρωποι, πού χά­νουν τήν τελευταία τους άξία, άμα καχορθώσουν νά ξεσκλαβωθούν. Ελεύθερος άπό τι; Τί τόν ενδιαφέρει τόν Ζαρατούστρα; Καθαρό όμως τό μάτι σου πρέπει νά μοϋ αναγγέλλει: ελεύθερος γιά ποιό σκοπό; Μπορείς μόνος σου να θεσπίσης γιά τόν εαυτό σου τό καλό και τό κακό και νά κρέμασης τήν θέληση σου άπό πά­νω άπό τόν εαυτόν σου σάν νόμο; Μπορείς νά είσαι ό δικαστής του έαυτοϋ σου και ό εκδικητής τοϋ ιδίου σου τοϋ νόμου; Φοβερό είναι να μένης μόνος μέ τόν δικαστή και τόν εκδικητή τοϋ ίδιου σου τοϋ νόμου. "Ετσι ένα άστρο προβάλλει στό κενό και στην

πα­γωμένη πνοή τής μοναξιάς».

Χρησιμοποιώντας ό άνθρωπος τις αρχές, πού καθορίζουν τόν κόσμο δέν σημαίνει, ότι ταυτόχρονα παύουν νά υπάρχουν. Συνειδητοποιώντας τις όμως, μπορεί ό ϊδιος πιά νά τις κατευθύνει σέ συγ­κεκριμένους σκοπούς, στό κοινωνικό, στό πολιτιστικό, στό ιστορικό επίπεδο. Στό βιολογικό όμως επίπεδο, όπου είναι ένας φυσικός το­μέας ανεξάρτητος άπό τήν σκόπιμη δράση του άνθρωπου, ή ίδια ή Φύση θά εξακολουθεί νά καθορίζει τήν εξέλιξη. Και σέ μία τέτοια περίπτωση ότι τό αδύνατο και τό βιοψυχικά απροσάρμοστο στις καινούργιες συνθήκες θά υπάρχει, μοιραία, θά έξαφανισθή. "Ετσι θά παρουαιασθή ένα καινούργιο ανώτερο είδος συλλογικού άνθρωπου.

Μ' αυτόν τόν τρόπο ό Νίτσε διέκρινε καθαρά και ξάστερα τήν επιλογή στό βιολογικό, στό κοινωνικό, στό πολιτιστικό και στό Ιστο­ρικό επίπεδο αντιστοίχως, παραμερίζοντας τις θεωρίες τών μηχανι­στών και τών δογματιστών τής Επιλεκτικής.

Γι' αυτόν ή φυλετικότητα είναι ή βάση, ή αιτία, ή κινητήριος δύ­ναμη αυτών τών φαινομένων, άλλά τότε δέν πρέπει νά συγχέεται μέ αυτά τά ϊδια. Άλλο τό περιεχόμενο τής Επιλεκτικής στό ένα επίπεδο και άλλο στό άλλο. Γι' αυτό και εστράφη αποφασιστικά εναντίον του Δαρβίνου και του Σπένσερ, πού θέλησαν νά εφαρμόσουν τήν μέθοδο τό ίδιο στό Ίστορικοκοινωνικό, όπως και στό βιολογικό επίπεδο, χυδαιοποιώντας, έτσι, τήν ϊδια τήν μέθοδο.

Αντικείμενο τής Επιλεκτικής στό κοινωνικό επίπεδο είναι οί κοινωνικές δομές, στό πολιτιστικό οι αξίες και τά πνευματικά δημι­ουργήματα, στο Ιστορικό οί λαοί στή συνειδητή Ιστορική τους πο­ρεία και οί αγώνες τους. Ή Φυλή βρίσκεται πίσω άπ' αυτά τά φαινό­μενα, άλλά δέν ταυτίζεται μέ αυτά.

Τό Νιτσεϊκό σύστημα τό επεξεργάστηκαν άπό ώρισμένη πλευρά ό Αλφρέδος Μπαίουμλερ (Alfred Bacumler. 1887-1968), άπό πολιτι­κής σκοπιάς, και ό Φραγκίσκος Μπαίμ (Franz Bohm), άπό τήν άποψη τής Ιστορίας τής φιλοσοφίας στό περίφημο βιβλίο του «Ἀντὶ-Καρτεσιανισμὸς »(Anti-Cartcsianismus), πού πρωτοεξεδόθη τό 1938, όπου προβάλλει ανάγλυφα τό βαθύ πνευματικό ρήγμα, πού επέφερε ή δυναμική θεώρηση τών φαινομένων τής ζωής στην Ευρωπαϊκή σκέψη.

Από τήν άποψη τής κοινωνιολογίας θά πρέπει νά μνημονευθή ό Γουσταΰος Λέ Mπovτ Gustavc Le Bon, 1841-1931), πού στό περίφημο βιβλίο του  «Ή Ψυχολογία των Μαζών» προχώρησε στην οικοδόμηση του συστήματος του διακρίνοντας όπως ό Σπένσερ τό Βιολογικό, τό Ψυχολογικό και τό καθ' αυτό Κοινωνικό επίπεδο, σέ διάκριση άπό τους Δογματικούς. Σέ διάκριση όμως και άπό τόν Σπένσερ δέν εξετάζει τήν κοινωνία σάν έναν αφηρημένο βιολογικό οργανισμό, άλλά εισάγει τήν έννοια τής φυλετικότητος.

Γι' αυτόν ή βασική κοινωνική σχέση εΐναι ψυχολογική και ή αιτία τής υπάρξεως της βρίσκεται στό φυλετικό υπόστρωμα, πού αποτελεί έκφραση του. Τά βασικά στοιχεία αυτής τής ψυχολογικής εκφράσεως βρίσκονται κάτω άπό τις συνειδησιακές λειτουργίες στήν κληρονο­μική γραμμή τοΰ φυλετικού υποστρώματος. Είναι αδύνατον οί καθο­ριστικοί νόμοι τής υπάρξεως τού άτομου νό συμπίπτουν μέ εκείνους του συλλογικού όντος. Έκεί υπάρχουν διαφορετικά μέτρα και σταθ­μά.

Τήν θεωρία τοΰ Λέ Μπόν τήν επεξεργάστηκε άπό τήν άποψη τής Ψυχολογίας ό μεγάλος ιδρυτής τής Αναλυτικής Ψυχολογίας Κάρο­λος Γιούνκ (Carl Jung, 1875-1961), στή θεωρία του περί τών κληρονομησίμων αρχετύπων τής ομάδος.