ΟΣΤΡΑΚΙΣΜΟΣ: O Φρουρός και ο Εφιάλτης της Αθηναικής Δημοκρατίας

(αναδημοσίευση άρθρου του Γ.Χατζόπουλου τ.Λυκειάρχη στην εφημερίδα ΠΡΩΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ ΔΡΑΜΑΣ)

  Ο Αριστοτέλης στα "Πολιτικά" του γράφει ότι στην Αθήνα δε θεωρούσαν τον οστρακισμό ως ποινή,αλλά ως μέσο περιοριστικό της δύναμης ατόμων,κάθε φορά που υπήρχε ο φόβος ότι κάποιος από τους πολίτες είχε αποκτήσει τόση δύναμη,ώστε να θέσει σε κίνδυνο την ελευθερία του λαού,δηλαδή να καταλύσει το πολίτευμα και να επιβάλει τυραννία (δικτατορία). 

  Το θεσμό αυτό της προστασίας της δημοκρατίας καθιέρωσε για πρώτη φορά στην Αθήνα ο σπουδαίος πολιτικός και δημοκράτης Κλεισθένης συμπληρώνοντας την προοδευτική πολιτική,που είχε χαράξει ο μεγάλος νομοθέτης Σόλων.Η κίνηση αυτή του Κλεισθένη δικαιωματικά του χάρισε τον τίτλο του ιδρυτή της αθηναϊκής δημοκρατίας,η οποία έφτασε στην κορύφωσή της τον 5ο π.Χ. αιώνα.

   Μια φορά το χρόνο ο λαός της Αθήνας συγκεντρωνόταν στην Αγορά,ύστερα από απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου,και ψήφιζε εναντίον οποιουδήποτε ατόμου,το οποίο θεωρούσε επικίνδυνο για την κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

  Για να εξοριστεί ο επικίνδυνος πολίτης,έπρεπε να πάρει το ελάχιστο 6000 ψήφους.Η εξορία διαρκούσε δέκα χρόνια.

  Δυστυχώς η ασφαλιστική αυτή δικλείδα για την προστασία της δημοκρατίας με το πέρασμα του χρόνου εκφυλίστηκε και έκτοτε χρησιμοποιήθηκε ως όπλο εξόντωσης πολιτικών αντιπάλων,δημιουργώντας προβλήματα στη δημοκρατική διακυβέρνηση της Αθήνας.Μάλιστα για να είναι πιο σίγουροι οι πολιτικοί που ήθελαν να εξοντώσουν τους αντιπάλους τους,δε δίσταζαν να εξαγοράζουν ψηφοφόρους με ελαστική συνείδηση.

  Δεν έλειπαν βέβαια και οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οι κινδυνεύοντες να οστρακισθούν προέβαιναν σε καλπονοθεία εξαγοράζοντας την εφορευτική επιτροπή,η οποία φρόντιζε να εξαφανίσει τόσες ψήφους,όσες χρειάζονταν,ώστε ο συνολικός αριθμός ψήφων να είναι λιγότερος από 6000.

  Μια τέτοια καλπονοθεία αποκαλύφθηκε στη δεκαετία του 1930,όταν η Αμερικανική αρχαιολογική σχολή διενεργούσε ανασκαφικές έρευνες στη αρχαία Αγορά των Αθηνών.Καλπονοθεία,που ήρθε στο φως ύστερα από 25 αιώνες περίπου.

  Τα αφαιρεθέντα από την κάλπη ψηφοδέλτια βρέθηκαν στον πυθμένα πηγαδιού ,όπου ρίχτηκαν για περισσότερη σιγουριά με σκοπό τη συγκάλυψη της καλπονοθείας.

  Λίγο πριν τη ψηφοφορία λειτουργούσαν έξω από το χώρο,όπου είχαν στηθεί οι κάλπες,καταστήματα,στα οποία ειδικοί χαράκτες χάρασσαν σ΄ένα κομμάτι από σπασμένο αγγείο το όνομα του υποψηφίου προς οστρακισμό (Στη γλώσσα της αρχαιολογίας ονομάζονται όστρακα κομμάτια από αγγεία).

  Οι ανασκαφικές έρευνες που έγιναν τόσο στην αρχαία Αγορά της Αθήνας,όσο και στον Κεραμεικό,έφεραν στο φως όστρακα με ομοιόμορφο γραφικό χαρακτήρα,κάτι που ενισχύει την άποψη για ύπαρξη επαγγελματιών γραφέων ψηφοδελτίων.

  Το θεσμό αυτό εφάρμοσαν αργότερα στο Αργος,στα Μέγαρα και στη Μίλητο.

  Στις Συρακούσες,όπου εφαρμόστηκε ο θεσμός,αντί για όστρακα χρησιμοποιήθηκαν φύλλα ελιάς,πάνω στα οποία γραφόταν το όνομα του υποψηφίου για οστρακισμό,ο οποίος μετονομάσθηκε σε πεταλισμό και εκφυλλοφόρηση (από το ρήμα εκφυλλοφορεύω= εξορίζω ή καταδικάζω δια φύλλων.Τέτοιες ψήφοι δίνονταν στους βουλευτές της Αθηναϊκής Βουλής).

  Θύματα οστρακισμού στην αρχαία Αθήνα ήταν ο Ιππαρχος,γιος του τυράννου Πεισίστρατου,που εξορίστηκε το 487 π.Χ., ο Μεγακλής,που εξορίστηκε το 486 π.Χ.,αρχηγός των Αλκμεωνιδών,τον οποίο κατηγόρησαν άδικα ότι στο Μαραθώνα είχε κάνει με την ασπίδα του προδοτικά φωτεινά σήματα στους Πέρσες (όστρακο με το όνομα Μεγακλής Ιπποκράτους Αλωπεκήθεν βρέθηκε κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές στον Κεραμεικό),ο Ξάνθιππος,πατέρας του Περικλή,που εξορίστηκε το 484 π.Χ.,ο δίκαιος Αριστείδης,που εξορίστηκε το 482 π.Χ.,ο Θεμιστοκλής,η μεγάλη μορφή των Μηδικών Πολέμων,που εξορίστηκε το 474 π.Χ.,επειδή τα στρατιωτικά του σχέδια θεωρήθηκαν παράτολμα από τους αντιπάλους του (κατά τις ανασκαφικές έρευνες στον Κεραμεικό βρέθηκαν όστρακα από τον οστρακισμό του με το όνομα Θεμιστοκλής Νεοκλέους Φρεάρριος).

  Δυστυχώς,ο μεγαλουργός του θριάμβου της ελευθερίας και δημοκρατίας εναντίον του δεσποτισμού και της ανελευθερίας των Μήδων,ο Σωτήρας της Αθήνας και της δημοκρατίας,δοκίμασε την αγνωμοσύνη του αθηναϊκού δήμου,ο οποίος αγόμενος από την τυφλή προπαγάνδα φαύλων πολιτικών και λαϊκιστών,αλλά και την ύπαρξη εξαγορασμένων συνειδήσεων,απαξιώθηκε στην εποχή του,καταξιώθηκε όμως στο διάβα της ιστορικής μνήμης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Αριστοτέλους "Πολιτικά" 3.13,15

Κ.Κόντου,Παρατηρήσεις εις Αριστοτέλους Αθηναίων Πολιτεία

Ι.Στ.Παπασταύρου,Θεμιστοκλής Φρεάρριος,Αθήναι 1970

Κ.Στεργιοπούλου,Τα πολιτικά κόμματα των αρχαίων Αθηνών,1958

Botsford-Robinson,Aρχαία Ελληνική Ιστορία (Μετ.Σωτηρίου Τσιτσώνη),Αθήνα

Liddell-Scott,Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης,Αθήναι

Αριστοφάνης,Πλούτος,7

Αλέξανδρος Βατσάλης