«Στοχασμοί ενός Απολίτικου»

Αν κάποιος κοιτάξει σήμερα γύρω του, στις «σύγχρονες» κοινωνίες, είναι να τον πιάνει απελπισία. Οι άνθρωποι, που επέδειξαν απίστευτη επιδεξιότητα (και επιτηδειότητα) στην καινοτομία, στη δημιουργία δικτύων και υποδομών, ηττήθηκαν στο ηθικό πεδίο. Και χωρίς να το καταλάβουν, έμειναν να περιβάλλονται από (άψυχες) μοντέρνες επινοήσεις και κατασκευές.

Γιατί αυτό; Διότι δεν διάβασαν τους λόγιους των καιρών μας, διότι οι σπουδές περιορίστηκαν στις θετικές επιστήμες και περιθωριοποιήθηκαν οι ανθρωπιστικές και κάπως έτσι χάθηκαν το φιλοσοφικό και το αξιακό υπόβαθρο, που θα έπρεπε να διέπει τις ανθρώπινες δραστηριότητες, συναλλαγές και σχέσεις, σε όλα τα επίπεδα.

Με λίγα λόγια, ο ορθολογισμός θριάμβευσε, με ολέθρια αποτελέσματα για την ανθρωπότητα. Ένας ορθολογισμός, που με τη λογική του επιβάλει μια επίθεση των Αμερικανών στη Συρία, λόγω του ότι ο ένοικος του Λευκού Οίκου είναι δέσμιος μιας ανόητης κόκκινης γραμμής που ο ίδιος χάραξε αλόγιστα, προ καιρού. Και γι’ αυτό, ενδέχεται να χαθούν και άλλες ζωές και να αιματοκυλιστεί και πάλι η Μέση Ανατολή. 

ΣΚΕΨΗ – ΑΠΟΣΤΑΓΜΑ

«Κάθε απόπειρα να καταστρωθεί το σχέδιο μιας ολοκληρωμένης από τεχνικής και ηθικής απόψεως διάταξης της κοινωνίας, οδηγεί στη γελοιότητα και στην παράνοια», έγραψε στο εξαιρετικό βιβλίο του «Στοχασμοί ενός Απολίτικου» (Ίνδικτος, Αθήνα 2001), ο κορυφαίος ίσως λογοτέχνης του 20ου αιώνα, ο Τόμας Μανν.

Ο οποίος μας λέει πως..

 «όση πρόοδος και αν έγινε στην επιστήμη και στις τεχνικές γνώσεις, και μάλιστα αυτή κυρίως που σημειώθηκε στην ανθρωπιά, δεν έκανε ουδέποτε τον άνθρωπο πιο ευτυχισμένο, πιο ικανοποιημένο, παρά τον έκανε όλο και πιο ανικανοποίητο. Κάθε καλυτέρευση της εξωτερικής κατάστασης της ζωής οι άνθρωποι τη θεωρούν, από τη στιγμή που θα τη συνηθίσουν, σαν κάτι το αυτονόητο, που δεν δίνει χαρά σε κανέναν, και οι πόθοι τους στρέφονται σε μια νέα καλυτέρευση που δεν μπορούν να έχουν τη δεδομένη χρονική στιγμή.

Και όμως, όλη η πρόοδος του πολιτισμού δεν έχει καταφέρει να εξαλείψει από τον κόσμο τις τρομερές σωματικές συμφορές που βρίσκουν κάθε τόσο χιλιάδες ανθρώπους και απειλούν τους πάντες. Στο βαθμό όμως, που μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για τα υπάρχοντα δεινά η κοινωνία, αποδεικνύεται ουτοπική η ελπίδα να καταπολεμηθούν αυτά τα δεινά μέσα από μια ολοκληρωμένη διάταξη της κοινωνίας. 

Κάποιες πολύ αποκρουστικές μορφές βασανισμού του ανθρώπου τις έχει παραμερίσει η πρόοδος του πολιτισμού. Γενικά, όμως, οι μεταβολές της κοινωνικής κατάστασης συμβαίνουν μ’ έναν τέτοιο τρόπο που κάθε τεχνική, επιστημονική, κοινωνική, πολιτική καλυτέρευση να μας χαρίζει, στη θέση των δεινών που εξαλείφει, νέα δεινά.

Κάθε απόπειρα να καταστρωθεί το σχέδιο μιας ολοκληρωμένης από τεχνικής και ηθικής απόψεως διάταξης της κοινωνίας οδηγεί στη γελοιότητα και την παράνοια. Στην περίπτωση της ηθικής κοινωνικής διάταξης δε, για τον λόγο κιόλας ότι οι άνθρωποι συναμεταξύ τους έχουν τόσο διαφορετικές απόψεις σε σχέση με το ποιο είναι τελικά το ηθικώς ευκταίον και ολοκληρωμένο, ώστε σε εποχές πιο ωμές να σπάζουν ο ένας το κεφάλι του άλλου ερίζοντας περί αυτού, σε πιο πολιτισμένες δε, τα κόμματα να περιλούζουν το ένα το άλλο με χλευασμούς και ύβρεις και όχι σπάνια να αλληλομισούνται θανάσιμα για κάτι τέτοιες διαφορές απόψεων. Εξάλλου, μια μελλοντική ολοκληρωμένη κατάσταση της κοινωνίας δεν θα μπορούσε να ωφελήσει σε τίποτε τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που έχουν υποφέρει κάτω από τις προηγούμενες ατελείς συνθήκες». 

ΕΧΟΥΜΕ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ;

Ο Τόμας Μανν δείχνει ιδιαίτερα συνειδητοποιημένος στο θέμα της υπερβολής στην αξιολόγηση του κοινωνικού βίου. Όμως, λέει ότι «ο συντηρητισμός εν γένει μπορεί κανείς να πει, είναι μια ψυχική διάθεση, ενώ η προοδευτικότητα είναι μια αρχή. Και σ’ αυτό ακριβώς το σημείο συνίσταται, καθώς μου φαίνεται, η ανθρώπινη ανωτερότητα του μεν επί της δε». Με λίγα λόγια, ανορθολογισμός έναντι ορθολογισμού, η ψυχή έναντι ενός σχεδίου ή καλύτερα, «σχεδίου» για την κοινωνική συγκρότηση.

Όπως όλα δείχνουν, όσοι δεν λαμβάνουν υπόψη τους τα όριά τους και το ρίχνουν στην κοινωνική μηχανική, είναι υπεύθυνοι για πολλά, πάρα πολλά εκ των δεινών που ταλανίζουν ακόμα και σήμερα, την ανθρωπότητα. Και είναι να απορεί κανείς, στη σημερινή εποχή και με τα μέσα που διαθέτουμε, πως είναι δυνατόν να μην έχουμε αντιληφθεί τα βασικά, όπως αυτό που λέει ο λαός: όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ο Θεός γελάει.

Τόσο απλά... Αλλά για να το λάβει κανείς αυτό υπόψη του, υπάρχει μια βασική προϋπόθεση: πρέπει να έχει Θεό. Και ο κίνδυνος είναι ο εξής καμιά φορά: όσο μορφώνεται ο άνθρωπος, τόσο καμιά φορά φουσκώνουν η αυτοπεποίθηση και η αλαζονεία του και καθίσταται αμετροεπής. Και εκεί, χάνει την επαφή με την μία και μόνη πραγματικότητα: ότι οι γνώσεις του κάθε ανθρώπου, είναι σαν μια σταγόνα στον ωκεανό και τίποτα παραπάνω.

ΟΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΙ

Αυτοί που εντυπωσίασαν τον γράφοντα στη ζωή του, ήταν άνθρωποι απλοί, άνθρωποι του μόχθου, γεμάτοι σοφία αλλά και ισορροπία που τους χάρισαν τα βιώματά τους. Άνδρες με ροζιασμένα χέρια ή μοναχοί που ως μόνη τους περιουσία είχαν και έχουν ένα τριμμένο ράσο και πάνω απ’ όλα, την (ανορθολογική κατά τους «τυφλούς» υλιστές) πίστη τους στον Μεγαλοδύναμο. Ο λόγος για ανθρώπους που απόθεσαν στα χέρια Του τη ζωή τους, γεμάτοι εμπιστοσύνη αλλά και ευγνωμοσύνη σε Εκείνον.

Νίκος Χιδίρογλου