Η σπείρα του ΕΑΜ και η κοινωνική του σύνθεση από τον Ευάγγελο Λεμπέση.

Στήν πρώτη έκδοση τοϋ έργου ή 'Επαναστατική Μάζα, τό 1950, ό Λεμπέσης προσέθε­τε μιά μικρή μελέτη του γιά τό ΕΑΜ, μέ τίτλο τό φαινόμενο του ΕΑΜ, ή οποία δέν συμπεριελήφθη στίς επόμενες εκδόσεις. (σημ. Κ.Π. *Εξεδόθη ξανά με τον ίδιο τίτλο αλλά εξαφάνισαν την μελέτη του γιατί ενοχλούσε προφανώς την «δημοκρατική παράταξη») Στήν ανάλυση του, ο Λεμπέσης ξεκινά από τήν γενική διαπίστωση ότι ή πρόβλεψη του μαρξισμού γιά εξαθλίωση των μαζών δεν επαληθεύθηκε, άρα τά κομμουνιστικά κόμματα έπρεπε νά προκαλέσουν τά ίδια τήν εξαθλίωση τών μαζών, προκειμένου νά τίς καταστήσουν επαναστατικότερες. "Εναλ­λακτική λύση ηταν τά κομμουνιστικά κόμματα νά παύσουν νά απευθύνονται αποκλειστικά στό προλεταριάτο καί νά απευθύνονται, γενικά, στίς εργαζόμενες μάζες.

Στήν Ελλάδα, τό ΕΑΜ εκμεταλλεύθηκε τίς τοπικές συνθήκες, τόν εθνικό χαρακτήρα καί τήν ατομική ψυχολογία τών ανθρώπων (στοιχεία πού ό μαρξισμός θεωρητικά αγνοεί καί καταπολεμά). Αυτά δηλαδή πού οί εθνικόφρονες, λόγω ανικα­νότητας, δέν αξιοποίησαν. Τό ΚΚΕ στρατολό­γησε τά μέλη του ΕΑΜ από τίς εξής κατηγορί­ες:

α) από τό προλεταριάτο ελάχιστους, διότι οί εργάτες γνώριζαν πολύ καλά τούς κομμουνιστές καί παρά τήν οικονομική εξαθλίωση πού εφάρμο­σε τό ΚΚΕ, σαμποτάροντας κάθε προσπάθεια οικονομικής ανασυγκρότησης, 

β) από τήν πλου­τοκρατία, καί μάλιστα σημαντικότατο μέρος της, γεγονός πού δείχνει καί τήν χρεοκοπία τής μαρξιστικής μεθόδου, 

γ) από τούς οικονομικούς συνεργάτες τών Γερμανών, στους οποίους παρα­χώρησε αμνηστία έναντι ανταλλάγματος κ.λπ.

Ή μικτή καί αντιφατική κοινοτική σύνθεση του ΕΑΜ δείχνει ότι αυτό δέν αποτελούσε κοι­νοτική τάξη, καί μάλιστα προλεταριακή, αλλά εταιρεία μέ συμφεροντολογικούς σκοπούς, ή ο­ποία, επειδή χρησιμοποίησε συνωμοτικά καί εγ­κληματικά μέσα, μπορεί μάλιστα νά θεωρηθεί καί σπείρα.

Τό ΕΑΜ δέν αποτελούσε όμως ούτε μάζα αφού ή μάζα είναι αυθόρμητη ενώ τό Ε­ΑΜ οργανωμένο, αφού ή μάζα προϋποθέτει τήν πλήρη άρνηση του ατομικισμού, ενώ τό ΕΑΜ ή­ταν «συνονθύλευμα ατόμου, μέ υπολογισμένους έκαστον σκοπούς». Η δράση της μάζας είναι α­νατρεπτική, ενώ οί σκοποί του ΕΑΜ ήταν καπιταλιστικότατοι: δηλαδή ή εξυπηρέτηση τών συμφέροντος τών μελών του. Τά άτομα πού άνη­καν στό ΕΑΜ δέν ήθελαν κομμουνισμό αλλά κα­πιταλισμό γιά όλους, «ν' άρπάσουν δηλαδή τάς περιουσίας άλλων, μέ τήν βαθυτάτην πεποίθησιν ότι "κομμουνισμός δέν πρόκειται νά γίνη"».

Ο Λεμπέσης εκτιμά ότι στον ΕΛΑΣ (κομ­μουνιστικό στρατό) υπήρχε κοινωνική διαβάθμι­ση μεταξύ τών προνομιούχων (καπετάνιος, ξέ­νων πρακτόρων, διαφωτιστών κ.λπ.) καί τών λοιπών ανταρτών. Οί αθρόες λιποταξίες τών αν­ταρτών πρός τόν "Εθνικό Στρατό ήταν ένα είδος «κοινωνικής επανάστασης» τών καταπιεζομένων εναντίον τής νέας αυτής ταξικής κοινωνίας, πα­ράλληλο πρός τίς δραπετεύσεις άπό τό Παραπέ­τασμα τής εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Τό προλεταριάτο τών ανταρτών δέν τό αποτελούσαν όμως οί εργάτες-αντάρτες ή οι φτωχότεροι αν­τάρτες, άλλά οί πάσης προελεύσεως —μεγαλο­αστικής, μεσοαστικής ή καί μικροαστικής— εξαθλιωμένοι  υλικά, ψυχικά, πνευματικά.

του Ηλία Μελετόπουλου από το περιοδικό Νέα Κοινωνιολογία 

Ευάγγελος Λεμπέσης – Η κοινωνική σύνθεση του ΕΑΜ (ολόκληρη η μελέτη)

Ήδη εισερχόμεθα εις το συγκεκριμένον Έλληνικόν ΕΑΜ με τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά του, διότι δεν πρέπει να λησμονώμεν, ότι τα κομμουνιστικά κόμματα εκμεταλλεύονται εντατικώς τας τοπικάς συνθήκας πάσης χώρας, τον εθνικόν χαρακτήρα παντός λαού και την ατομικήν ψυχολογία παντός ατόμου, (στοιχεία που αγνοεί και πολεμά επισήμως ο μαρξισμός), τα οποία αγνοούν και εξ ανικανότητος δεν αξιοποιούν ούτε οι εθνικόφρονες.

Ούτω το Κ.Κ.Ε. επεστράτευσε μέλη του ΕΑΜ από τας εξής κοινωνικάς κατηγορίας:

1. Από το προλεταριάτον (πολύ ολίγο, οσονδήποτε και αν φαίνεται παράδοξον, διότι οι εργάται γνώριζαν καλλίτερα τους κομμουνιστάς), παρά την εντατική έξαθλίωσιν πού εφήρμοσαν εναντίον των, δια του συστηματικού σαμποτάζ κάθε οικονομικής ανασυγκροτήσεως.

2) Από την πλουτοκρατίαν (σημαντικώτατον μέρος της). Εδώ φαίνεται καθαρά ή χρεοκοπία της οίκονομιστικης μαρξικής θεωρίας. Κατά την θεωρίαν αυτήν «κεφαλαιοκρατία είναι ή τάξις πού κατέχει τα μέσα της παραγωγής». Αλλά τα μέσα της παραγωγής τα κατέχει και ο μικροαστός και ο αγρότης. Από ποίου σημείου λοιπόν αρχίζει ή «κεφαλαιοκρατία»; Δεν ημπορεί να υπάρξει ουδέν σταθερόν κριτήριον. Δεύτερον: ο μικροαστός και o αγρότης έχουν μαζί συμφέροντα αντίθετα προς την «κεφαλαιοκρατίαν», αλλά και προς τον κομμουνισμόν. Άλλα έχουν συμφέροντα αντίθετα και μεταξύ των. (Τιμαί γεωργικών προϊόντων και αστικών ημερομισθίων και εμπορευμάτων). Τρίτον: Μεταξύ του βιομηχανικού, του εμπορικού και του τραπεζικού κεφαλαίου υπάρχει πόλεμος και όχι κοινή ταξική συνείδησις. Τέταρτον: Και μεταξύ των κεφαλαιοκρατών του ιδίου κλάδου υπάρχει ανταγωνισμός. Που τοποθετείται λοιπόν, κατόπιν όλων αυτών, ή «κεφαλαιοκρατική» τάξις και ή «ταξική της συνείδησις»; Ή αλήθεια είναι, ότι οι κομμουνισταί παν άλλο ή πιστεύουν σοβαρώς τα τοιαύτα, όπως φαίνεται σαφώς από την εκμετάλλευσιν των αντιμαρξιστικών μας διαπιστώσεων, την οποίαν εκτελούν οι ίδιοι. Οι κομμουνισταί γνωρίζουν άριστα, ότι έκαστος πλουτοκράτης οσονδήποτε στυγνός κι’ αν είναι, είναι άτομον και μόνον άτομον, πού ενδιαφέρεται καθαρώς τυχοδιωκτικώς μόνον δια την ιδικήν του τύχην και αδιαφορεί και δια την ανύπαρκτον «τάξιν» του, – πού αποτελείται και αυτή από τοιούτου είδους άτομα – και δια τον λαόν και δια το Κράτος και δια το Έθνος, – αν τον λάβωμεν εις την χειροτέραν του μορφήν. Όπως ως άτομον, δύναται να είναι και το αντίθετον:

 μπορεί να θυσιάσει τον εαυτόν του και την περιουσίαν του δια το Έθνος του, όπως τοσάκις συνέβη εις την κρίσιμον ελληνικήν ιστορίαν, Το γνωρίζουν τόσον επαρκώς αυτό οι κομμουνισταί, ώστε εφαρμόζουν ατομικήν μεταχείρισιν ενός εκάστου πλουτοκράτου, είτε τρομοκρατούντες, είτε κολακεύοντες, είτε υποδαυλίζοντες τις φιλοδοξίας του και τας εμπάθειας του, είτε υποσχόμενοι την ατομικήν του εξαίρεσιν από τον κομμουνισμόν. Και την ατομικήν αυτήν μεταχείρισιν έχειρίσθησαν με ψυχολογικήν ικανότητα, διεισδύσασαν επιτυχώς εις την ηττοπαθή ψυχολογίαν του αποσυντεθειμένου αστού. Απόδειξις τούτου το πλήθος των Εαμικών και «αριστερών» πλουτοκρατιών, οι οποίοι πράγματι, μέχρις ενός, έσωσαν την ζωήν των κατά το Δεκεμβριανόν κίνημα, – λόγω της αποτυχίας του.

3) Από τους οικονομικούς συνεργάτας του κατακτητού εις τους οποίους, έναντι αδρών ανταλλαγμάτων, έδωσαν αμνηστείαν.

4) Από τους αγρότας (ελαχίστους, διότι ή αγροτική ιδιοκτησία είναι εφοδιασμένη με την μεγαλυτέραν οίκονομικήν δύναμιν αντιστάσεως, λόγω ελλείψεως ανταγωνισμού και προλεταριοποιήσεως). Εδώ κυρίως εφαρμόσθη η μέθοδος της οικονομικής εξαθλιώσεως των αγροτών δια των σφαγών, των καταστροφών και των δηώσεων εκ μέρους αυτού τούτου του ΚΚΕ.

5) Από τους μικροαστούς, των οποίων την εξαθλίωσιν επεδίωξαν επί Κατοχής δια «πολιτικών» μέσων, προκαλούντες αντίποινα εκ μέρους των Κατακτητών και επί Απελευθερώσεως δια του γνωστού Νόμου περί απωλείας των καταθέσεων, δια συνεχούς δε οικονομικού και πολιτικού σαμποτάζ μέχρι σήμερον, πού εκδηλώνεται εις απεργίας, εις τον συμμοριτισμόν και εις τον παντοειδή τορπιλισμόν του σχεδίου Μάρσαλ, της αμερικανικής βοηθείας, της οίκονομικής ανασυγκροτήσεως και της κρατικής ασφαλείας. Είς τους μικροαστούς ασκούν και μιαν εύκολον άντικεφαλαιοκρατικήν» προπαγάνδα, αποκρύπτοντες επιμελώς το κομμουνιστικόν σύστημα, πού στρέφεται εναντίον των, εμφανίζοντες ως εθνικήν την ενεργόν «πολιτικήν» των και τονίζοντες ψυχολογικά και εθνικά ελατήρια.

6) Από τους επιστήμονας, των οποίων έξεμεταλλεύθησαν την ατομικήν επιστημονικήν ανεπάρκειαν και την ανεργίαν και υπεδαύλισαν τον αρριβισμόν.

7) Από τους πάσης φύσεως ασθενούς χαρακτήρος «διανοουμένους», των οποίων εκολάκευσαν την επί το πλείστον ανύπαρκτον αξίαν και τον αρριβισμόν.

8) Από ελευθέρους επαγγελματίας και υπαλλήλους, τους οποίους δεν ημπορούσε πλέον να ζήση πλουσιοπαρόχως ή πλουτοκρατία, ή οποία επί Κατοχής δεν υπήρχε, ή ήτο εαμική, και εις τους οποίους υπεσχέθησαν εις την «Λαοκρατίαν» ιθύνουσαν θέσιν.

9) Από πρώην μονίμους στρατιωτικούς, των οποίων εξεμεταλλεύθησαν τας επαγγελματικάς δυσαρεσκείας εμπαθείας, ή εκολάκευσαν τον εγωισμόν και τον αρριβισμόν, παραχωρούντες εις αυτούς εις τον ΕΛΑΣ μεγαλύτερας θέσεις.

10) Από γυναίκας, των οποίων εξεμεταλλεύθησαν τα φυσικά ανθρωπιστικά και 

μητρικά αισθήματα, και μερικών εγκληματικών γυναικείων τύπων την υστερίαν.

11) Από νέους και νέας, των οποίων εκολάκευσαν τον ιδεαλισμόν ή τον αρριβισμόν και παρεχώρησαν εις αυτούς εντός του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ και της ΟΠΛΑ θέσεις και «αξιώματα», πού κατακτώνται κανονικώς μόνον με κόπους και μόχθους ολοκλήρων ετών.

12) Από παιδιά, των οποίων εξεμεταλλεύθησαν την εύπλαστον ψυχήν – με δεδομένην πάντοτε την τελείαν ανεπάρκειαν των Ελλήνων γονέων να διαπαιδαγωγήσουν τα τέκνα των, – και τον φυσικόν ιδεαλισμόν, δημιουργούντες εις αυτά και αρριβισμόν εις την παιδικήν ηλικίαν.

Γενικοί κανόνες πού εφηρμόσθησαν εις όλας αυτάς τας κατηγορίας ήσαν: η γενική εξαθλίωσις-οικονομική, ψυχική, ηθική, πολιτική – και η ατομική μεταχείρισις κάθε ατόμου με εκμετάλλευσιν των ατομικών παραπόνων, δυσαρεσκειών και αδυναμιών του.

Εκμετάλλευσις τοπικών συνθηκών και εθνικών ελαττωμάτων έγινε:

1) Του ακράτου ατομικισμού των Ελλήνων, πού καταλήγει περίπου ακριβώς εις την «ανατολικού τύπου Δημοκρατίαν», δηλαδή: να είναι όλοι ίσοι και «εγώ» δικτάτωρ υπεράνω όλων: «Δημοκρατία δια τους άλλους». «Δημοκρατία εναντίον των Άνω»-«Δικτατορία εναντίον των Κάτω»,

2) Του συντηρητισμού, του καιροσκοπισμού και της υπερβολικής ανεκτικότητας άλλης κατηγορίας Ελλήνων έναντι των τρομοκρατών.

3) Της υπερβολικής εκτιμήσεως των Ολικών αγαθών εκ μέρους άλλης κατηγορίας Ελλήνων.

4) Του απολύτως φιλειρηνικού χαρακτήρος άλλης κατηγορίας Ελλήνων.

Ή κοινωνική αυτή σύνθεσις του ΕΑΜ αποδεικνύει πρώτον ότι το ΕΑΜ δεν ήτο κοινωνική τάξις, και μάλιστα οικονομικόν προλεταριάτον, ως απαιτεί ή μαρξιστική θεωρία. Αν διαιρέσωμεν τους οπαδούς του εις δυο κατηγορίας: τους συνειδητούς και τους παραπλανημένους, – ασχέτως της οικονομικής και κοινωνικής των προελεύσεως από τας πλέον διαφόρους και αντιθέτους κοινωνικάς τάξεις, – η κοινωνιολογική έννοια πού αρμόζει περισσότερον εις την πρώτην κατηγορίαν (των συνειδητών) είναι η εταιρία. Εταιρία είναι μια μορφή συνεργασίας δι ατομικούς και συμφεροντολογικούς σκοπούς. Δεν έχει καμμίαν σχέσιν με ουδέν «κοινωνικόν σύστημα» ή με την «κοινωνικήν επανάστασιν». Δεν είναι ούτε «κοινωνικόν» ούτε «λαϊκόν» κίνημα. Αν ή εταιρία μεταχειρισθεί μέσα συνωμοτικά και εγκληματικά ονομάζεται σπείρα. Η ηγεσία του ανήκε εις άλλην εταιρίαν – εις το ΚΚΕ, – εταιρίαν μυστικήν, Όσον αφορά τους δεύτερους, τους «παραπλανημένους», το Κ.Κ.Ε. και το ΕΑΜ μετεχειρίζοντο – αντιμαρξιστικώτατα – την λέξιν «Λαός», εις τον οποίον όμως συμπεριελάμβάνον και τους πρώτους, – τους συνειδητούς της ηγεσίας – ως να εκινούντο και αυτοί από κοινωνιστικά και εθνικά ελατήρια. Ας ίδωμεν ολίγον εγγύτερα αυτήν την λέξιν.