Σπηλαιοβάραθρο Ζάλισκα.

Αν θυμάμαι καλά ήταν το 1980 που έγινε η έρευνα στην Ζάλισκα.
Βέβαια η ιστορία αρχίζει το 1978. Τότε ήμουν Προϊστάμενος στην ΤΥΔΚ (Τεχνική Υπηρεσία Δήμων Κοινοτήτων) του Νομού Φωκίδος. Με επισκέφτηκε ο αείμνηστος Γεώργιος Εμμανουήλ, Πρόεδρος του ΤΟΕΒ (Τοπικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων) και μου μίλησε για το φαινόμενο ΖΑΛΙΣΚΑ. Την επομένη επισκεφθήκαμε με τον κ. Εμμανουήλ την Ζάλισκα. Είναι ένα σπηλαιοβάραθρο στο ρέμα της Κασταλίας μεταξύ Δελφών και Χρισσού, η δε πρόσβαση γίνεται μόνο από ένα απόκρημνο μονοπάτι από την πλευρά του Χρισσού. Το σπήλαιο ήταν πλημμυρισμένο και η στάθμη του νερού ήταν περίπου 10 εκατοστά κάτωθεν του ύψους υπερχειλίσεως.

Από έρευνα που έκανα στην Κοινότητα Χρισσού διαπίστωσα ότι παλαιότερα δημοπρατούνταν προς άρδευση «τα ύδατα του ποταμού Πλειστού και της πηγής Ζαλίσκης». Ο Πλειστός είναι ο αποδέκτης των υδάτων της Ζάλισκας όταν αυτή υπερχείλιζε.
Η Ζάλισκα εδώ και αρκετά χρόνια δεν είχε υπερχειλίσει. Το νερό έφθανε κοντά στην υπερχείλιση και εκεί ηρεμούσε για χρονικό διάστημα πολλών μηνών και κατόπιν υποχωρούσε στο σπηλαιοβάραθρο.
Υποπτευόμενος τι ήταν το παράξενο αυτό υδραυλικό φαινόμενο, πήγα στην Ζάλισκα και με την βοήθεια του θείου μου Κώστα Κόζαρη σκάψαμε ένα αυλακάκι στον βράχο, διαστάσεων περίπου 10 επί 10 εκατοστών και το νερό άρχισε σιγά σιγά να εκρέει. Η στάθμη του νερού άρχισε να ανεβαίνει και η ροή συνεχώς αυξάνονταν. Σε μία ώρα περίπου η ποσότητα εκροής ήταν της τάξεως των 2.000 κυβικών μέτρων ανά ώρα. Είχα πλέον την αρχική εξήγηση του υδραυλικού φαινομένου της Ζάλισκας.

Συμβουλεύτηκα τον τότε Διευθυντή Γεωργίας Πολυχρόνη Τουρτούρη για τις οικονομικές επιπτώσεις στην περίπτωση που θα επιτυγχανόταν θερινή άρδευση του ελαιώνα από την Ζάλισκα. Καταπληκτική προοπτική. Θα παίρναμε τις περισσότερες ελιές πράσινες αντί για μαύρες, σε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες, δεδομένου ότι θα αποφεύγαμε την χειμερινή συγκομιδή και τις συνήθεις ασθένειες του ελαιώνα (δάκος, λεκάνιο κλπ). Πέραν τούτων οι τιμές των πρασίνων ελαιών είναι πολύ μεγαλύτερες από τις τιμές των μαύρων, γεγονός που θα πενταπλασίαζε ή και θα δεκαπλασίαζε το αγροτικό εισόδημα.
Την επόμενη χρονιά κατάφερα να εγκριθεί πίστωση 700.000 δραχμών για την έρευνα και μελέτη του φαινομένου.

Για να παρακολουθήσετε καλλίτερα το θέμα, φρονώ ότι τώρα πρέπει να σας γνωρίσω την γεωγραφία του σπηλαιοβάραθρου. Μετά την αρχική είσοδο στο σπήλαιο υπάρχει κατηφορική στοά με κλίση 30 μοιρών περίπου και μήκους 15 μέτρων. Εν συνεχεία υπάρχει ένα κατακόρυφο βάραθρο (πηγάδι) βάθους 30 μέτρων και διαμέτρου άνω των 20 μέτρων. Ακολούθως υπάρχει κατηφορική οφιοειδής στοά με κλίση 45 μοιρών περίπου, πλάτους από 1 έως 2 μέτρα και μεταβαλλομένου ύψους από 40 εκατοστά έως 10 μέτρα. Κατά την εκτίμησή μου η εν λόγω στοά περιστρέφεται κατά 360 μοίρες και καταλήγει σε υπόγεια λίμνη σταθερής στάθμης. Το βάθος της λίμνης από την είσοδο του σπηλαίου εκτιμάται στα 110 μέτρα.
Η έρευνα και μελέτη ανετέθη στον μελετητή Τοπογράφο Μηχανικό Ιωάννη Τσούτρα. Αρχικά κατασκευάσθηκε μεταλλικό δάπεδο μήκους 15 μέτρων και τοποθετήθηκε στο πρώτο κεκλιμένο τμήμα έως του βαράθρου. Εν συνεχεία κατασκευάσθηκε μεταλλική σκάλα 30 μέτρων (σε 5 τεμάχια των 6 μέτρων) που μεταφέρθηκε με εργάτες από το απόκρημνο μονοπάτι, καταβιβάσθηκε τμηματικά με σχοινιά στο βάραθρο, θεμελιώθηκε, συναρμολογήθηκαν τα μεταλλικά τεμάχια και στερεώθηκε στον βράχο. Ακολούθως πραγματοποιήθηκε ηλεκτροφωτισμός σε όλο το μήκος του σπηλαίου με γεννήτρια και λάμπες ανά διαστήματα. Περιττόν να αναφέρω ότι η όλη επιχείρηση ήταν άκρως επικίνδυνη.
Καλέσαμε τον διακεκριμένο δύτη Αλέξη Παπαδόπουλο, που καταδύθηκε έως κάποιο βάθος στην λίμνη και μας γνώρισε ότι η υδάτινη φλέβα συνεχίζει κατακόρυφα.

Ήλθε η ώρα να σας εξηγήσω το υδραυλικό φαινόμενο. Τα ύδατα του Παρνασσού εκβάλουν στην Φθιωτική πλευρά (περιοχή Πολυδρόσου) και τροφοδοτούν τον Βοιωτικό Κηφισό. Θα ήταν αφύσικο να μην υπήρχε εκβολή των υδάτων και προς την Φωκική πλευρά. Έφερα τον εξαίσιο Γεωλόγο φίλο μου Ιωάννη Φραγκόπουλο, που με την μέθοδο των ηλεκτροσκοπίσεων διαπίστωσε την ύπαρξη τεράστιας υπογείου ροής κατάντι της Ζάλισκας. Πρόκειται για τα ύδατα (ποτάμι) της πηγής «Σκληρής» που εκβάλει από βράχο ανατολικά της Ιτέας. Η Ζάλισκα είναι ένας φυσικός εξαεριστήρας της εν λόγω υπογείας ροής. Προφανώς λίγο κάτωθεν της Ζάλισκας υπάρχει στένωση της φλέβας, που την εποχή της διαίτης των υδάτων επιτρέπει την διέλευση της συνολικής ροής (γι’ αυτό και παραμένει σταθερή η στάθμη της υπογείου λίμνης), ενώ την εποχή της μεγίστης ροής, μη δυνάμενη τούτη να παροχευθεί μέσω της στενώσεως αρχίζει να ανεβάζει την στάθμη των υδάτων εντός του σπηλαιοβαράθρου. Όσο ανεβαίνει η στάθμη των υδάτων τόσο αυξάνεται η πίεση στην στενωπό αυξάνοντας της παροχετευτικότητα. Όταν η στάθμη φθάσει πλησίον της εξόδου (σε ύψος περίπου 110 μέτρων), τότε, αν η στένωση παροχετεύει όλη την ροή, η στάθμη παραμένει σταθερή πλησίον της εξόδου και το νερό δεν εκρέει. Αν όμως αρχίσει εκροή, τότε η υδάτινη στήλη αρχίζει να κινείται προς τα άνω εκτονώνοντας την στένωση και έτσι δημιουργείται παροχή άνω των 2.000 κυβικών μέτρων ανά ώρα.

Αρχικά πίστευα ότι πρέπει να διανοιχθεί σήραγγα κάτω της λίμνης, ώστε να εκβάλουν τα ύδατα της υπογείου ροής σε κάθε εποχή, εξασφαλίζοντας την θερινή άρδευση. Μετά όμως την έρευνα του Ιωάννη Φραγκόπουλου απεδείχθη ότι με μία γεώτρηση ικανής διαμέτρου μπορούμε να έχουμε αρτεσιανό το νερό (χωρίς άντληση), ήτοι έργο ελαχίστου κόστους.
Αυτονόητο είναι ότι ένα τέτοιο έργο, ελαχίστου κόστους, θα σήμαινε ανάσταση για την αγροτική παραγωγή, πολλαπλασιάζοντας το εισόδημα των αγροτών. Πλην όμως το έργο προσέκρουσε στην αδιαφορία των κυβερνόντων που ενδιαφέρονται μόνο για ψηφοθηρικά έργα βιτρίνας. Εξ άλλου, αν λυθούν τα οικονομικά προβλήματα του λαού, τι τους θέλουμε τους βουλευτάς και τα ρουσφέτια τους.
Δυστυχώς έχουν καταστραφεί από την πολυκαιρία οι φωτογραφίες που θα σας ενημέρωναν καλλίτερα για το φαινόμενο και τις δυσκολίες του εγχειρήματος. Αν βρω κάποιες από τον κ. Ιωάννη Τσούτρα θα τις δημοσιεύσω στο μέλλον.

Γεώργιος Ταρναράς
Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ

Σημείωση Κοινού Παρονομαστή: Τις φωτογραφίες που εμπλουτίσαμε το κείμενο του συν. Ταρναρά, τις πήραμε από το http://spilaiologia.blogspot.com/2012/01/90.html/ και τις έχει τραβήξει ο κος Θάνος Ξανθόπουλος