200 χρόνια και 1 ημέρα από την Ελληνική Επανάσταση: και τώρα τι;

 

γράφει ο Δημήτρης Γκίκας*

Πέρασε κι αυτή η ημερομηνία – ορόσημο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Εντυπωσιακοί οι εορτασμοί, εξαίρετοι οι υψηλοί καλεσμένοι και οι λόγοι τους, όλη η υφήλιος για μία ημέρα τίμησε ποικιλοτρόπως και εντυπωσιακά τη χώρα μας. Ξημέρωσε η επόμενη ημέρα. Και τώρα τι;

Αλήθεια, τι έχουμε μάθει όχι από τους εορτασμούς, αλλά από την ίδια την Ελληνική Επανάσταση; Χρειάζεται πλέον να γιορτάζουμε την επανάσταση; Χρειάζεται να τη διδάσκουμε στα σχολεία; Τελικά, χρειαζόμαστε τις επαναστάσεις σήμερα;

Χρόνια πριν, φοιτητής ων στη Φιλοσοφική Σχολή και στο τμήμα Φιλολογίας, παρακολούθησα μια «πρότυπη» (ο θεός να την κάνει…) διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας σε παιδιά Γυμνασίου. Η εκπαιδευτικός, αφού τελείωσε το μάθημα που αφορούσε στην Ελληνική Επανάσταση, είπε στα παιδιά το εξής αμίμητο: Όπως βέβαια γνωρίζετε (τα παιδιά Γυμνασίου γνωρίζουν τα πάντα, τα σκασμένα…), οι σύγχρονες ιστορικές μελέτες έχουν αποδείξει (sic!) ότι η Ελληνική Επανάσταση ήταν κοινωνική-ταξική κι όχι εθνική! Αφού έφυγαν οι μαθητές της εν λόγω εκπαιδευτικού και μείναμε μόνο οι φοιτητές, τη ρώτησα σε ποιες ακριβώς μελέτες αναφέρθηκε στην τάξη και αν η συγκεκριμένη αναφορά εξυπηρετούσε τους αντικειμενικούς στόχους του μαθήματος της Ιστορίας. Μη σας τα πολυλογώ. δέχτηκα επίπληξη για την… αυθάδειά μου από τη βοηθό του καθηγητή της Σχολής μας (η οποία ήταν παρούσα).

Δε γνωρίζω για ποιο λόγο ο καθένας επιλέγει να είναι δάσκαλος, καθηγητής, εν γένει εκπαιδευτικός. Για μένα, είναι ξεκάθαρο: στους νέους ανθρώπους που διδάσκω βλέπω το μέλλον, πρώτα - πρώτα της πατρίδας μου και ύστερα, την ελπίδα ολόκληρου του κόσμου. Από τα πρώτα, μάλιστα που διδάσκω είναι ότι οφείλουμε να σεβόμαστε κάθε συνάνθρωπο. Αλλά ο σεβασμός είναι καλός για όλους, αλλιώς για κανέναν! Το να σέβομαι τον συνάνθρωπό μου, απ' όπου κι αν προέρχεται, ό, τι κι αν πρεσβεύει, προϋποθέτει να με σέβεται κι αυτός: την κουλτούρα μου, την ιστορία μου, τις πεποιθήσεις μου. Ιδιαίτερα σε δύσκολους καιρούς, το να διδάξουμε στα παιδιά μας αυτή τη σημασία του αλληλοσεβασμού και της αλληλοκατανόησης είναι βασική - και δυσχερής, το παραδέχομαι - παιδαγωγική προσπάθεια. Αν κάποιοι, όμως δεν το καταλαβαίνουν, αν δεν αντιλαμβάνονται ότι στα παιδιά μαθαίνουμε, κυρίως και πρώτα - πρώτα, αρχές και αξίες, αν θεωρούν τον - πάσης φύσεως - μηδενισμό ως "παιδαγωγική αξία", ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΑΛΛΗ ΔΟΥΛΕΙΑ, ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΑΥΤΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ. Σέβομαι τις απόψεις του καθενός, αλλά δεν σέβομαι, ούτε στο ελάχιστο, ανθρώπους που δεν γνωρίζουν την ιδιαίτερη φύση, τον χαρακτήρα και τη δεοντολογία που απαιτεί το λειτούργημα του δασκάλου!

Η διδασκαλία της Ελληνικής Επανάστασης, τα τελευταία χρόνια, έχει αποβεί σημείο αντιλεγόμενο, θέμα ιδεολογικής αντιπαράθεσης και, από ένα σημείο και μετά, αγαπημένο ζήτημα αυτών που, συγκαλυμμένα ή απροκάλυπτα, επιθυμούν την απαξίωσή της.

Απόλυτα δικαιολογημένο. Επικίνδυνα πράματα αυτές οι επαναστάσεις - ειδικά αν δεν είναι του "χρώματός" μας. Δεν έχουμε καμία όρεξη κάποιοι να ξεβολευτούμε από τις θέσεις μας (πολιτικές, επαγγελματικές, οικονομικές) και τη μακαριότητά μας. Τι κάνουμε, λοιπόν; Αποκαλούμε τους επαναστάτες «αναρχικούς» ή "φασίστες", τους παπάδες «φανατικούς αρρωστημένους» ή «ξεπουλημένους», τους Τούρκους «φίλους και συνεργάτες μας», τον λαό «ευχαριστημένο κι ασφαλή κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας» κ.ο.κ. Αυτήν, δε την επανάσταση την κάνουμε λίγο κουρελόχαρτο, τη θεωρούμε λίγο παραμύθι, τρελοκατάσταση τύπου «λίγο απ’ όλα ήταν» (έχω διαβάσει κατά καιρούς σε «έγκριτα» δημοσιογραφικά έντυπα κάτι θεσπέσια προπαγανδιστικά άρθρα επί του θέματος).

Όσες ανακρίβειες έχουν γραφεί και αναπαράγονται για την επανάσταση ή είναι εντελώς ξεκομμένες ή ερμηνεύουν αποσπασματικά τις πρωτογενείς πηγές. Εκεί βρίσκεται η ρίζα του επιστημονικού προβλήματος. Οπωσδήποτε, όμως υπάρχει και η ρίζα του ιδεολογικού "προβλήματος", δηλαδή του ιδεολογικού προσανατολισμού αυτού που γράφει για την Ελληνική Επανάσταση. Σε κάθε περίπτωση, η ιστορική αλήθεια στην Ελλάδα είναι υποτιμημένη. Αν, μάλιστα περίμενα κάτι από την Επιτροπή 21 ήταν να εργαστεί πάνω σ’ αυτό το θέμα. Τίποτε, βέβαια δεν έγινε. Άνθρακες ο θησαυρός.

Ας δούμε κάποιες από τις ανακρίβειες που αναπαράγονται και με ποιο τρόπο αυτές οι ανακρίβειες λύνονται, είτε με την επίκληση πρωτογενών πηγών, είτε με κανόνες λογικής συνάφειας.

Η προετοιμασία της επανάστασης (κι όχι βέβαια η ίδια η Επανάσταση) όντως ξεκίνησε και από αστούς εμπόρους. Η τριάδα της Φιλικής Εταιρείας το αποδεικνύει αυτό. Ήταν αυτοί «φιλήσυχοι», όπως γράφουν ορισμένοι; Αν κάποιος που προετοιμάζει ολόκληρο πόλεμο θεωρείται… φιλήσυχος (sic!), τότε κάτι δεν πάει καλά με την ίδια τη λέξη. Πατριώτες ήσαν που επέλεξαν να χάσουν την ησυχία τους για χάρη της Δικαιοσύνης και της Ελευθερίας. Τόσο απλά.

Η Επανάσταση στηρίχτηκε και στους κλέφτες και αρματολούς, οι οποίοι δεν πολεμούσαν ως μισθοφόροι – τραγική ανακρίβεια που δεν συνάδει ούτε με τις πηγές, ούτε με τη χρήση λογικής. Τα λάφυρα, τα οποία πολλές φορές αναφέρονται, δεν ήσαν «αντιμίσθιο». Ήσαν τρόπος εξασφάλισης οπλισμού για συνέχιση του αγώνα και, εν μέρει, και βιοπορισμού για ανθρώπους που είχαν παρατήσει τις όποιες ασχολίες τους (αγροτικές κυρίως) για να πολεμήσουν για τη λευτεριά! Αν αυτό κάποιοι το θεωρούν είδος αμοιβής, αυτό συνιστά σοβαρή παρερμηνεία.

Για τον ρόλο της Εκκλησίας. Φοβάμαι ότι θα στεναχωρήσω τους δηλωμένα άθρησκους ή αντιχριστιανούς (οι οποίοι, μάλιστα συνήθως δηλώνουν τα υποκριτικά σέβη τους σε άλλες θρησκείες, αλλά ας μην το πιάσουμε αυτό το θέμα εδώ), αλλά Εκκλησία δεν είναι μόνο οι επικεφαλής Ιεράρχες (οι περισσότεροι εκ των οποίων πιέστηκαν να εκδώσουν κάτι «αφορισμούς»), αλλά και ο απλός κλήρος, οι μοναχοί και όσοι άλλοι (όπως ο ΠατροΚοσμάς, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Παπαφλέσσας, ο Άνθιμος Γαζής που προμήθευσε τους Φιλικούς με συστατική επιστολή για τον Καποδίστρια). Αν όλη η Εκκλησία εναντιωνόταν στην Επανάσταση, αυτή δε θα είχε καμία – μα, καμία! – τύχη! Και, όχι, δε συνεργάστηκαν με τη θέλησή τους οι Ιεράρχες με την Οθωμανική Πύλη. Αλλιώτικα, ούτε θα απαγχονιζόταν ο Γρηγόριος ο Ε΄, ούτε πολλοί από τους ιερείς θα εκποιούσαν τα χρυσά σκεύη των Ναών για να καλύψουν τις ανάγκες του Αγώνα. Όλες οι πρωτογενείς πηγές (Απομνημονεύματα Ξάνθου, Κολοκοτρώνη, Μακρυγιάννη κ.ο.κ.) αναφέρονται ξεκάθαρα στην πολυποίκιλη και ξεκάθαρη στήριξη του κλήρου στην Επανάσταση. Ο Ξάνθος, μάλιστα αναφέρει ότι ο ίδιος ο Γρηγόριος ο Ε΄ ΗΤΑΝ μέλος της Φιλικής και ο ανιψιός του, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, υπήρξε ηγετικό στέλεχος των Φιλικών στην Πελοπόννησο…

Ο  Καποδίστριας ΔΕΝ γύρισε την πλάτη στην Επανάσταση (απίστευτη ανακρίβεια και εσκεμμένη παραποίηση), αλλά διαφώνησε ως προς το νχρόνο που θα έπρεπε αυτή να λάβει χώρα. Αν γύριζε την πλάτη, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, ούτε θα έπειθε τον Τσάρο να «σπάσει» τις διπλωματικές σχέσεις η Ρωσία με τον Σουλτάνο, ούτε θα προκαλούσε θερμό επεισόδιο που κόντεψε να οδηγήσει σε Ρωσοτουρκικό πόλεμο, επεισόδιο που βοήθησε την εδραίωση της Επανάστασης!

Κάπου διάβασα ή άκουσα ότι η Επανάσταση του ’21 απέτυχε ολοκληρωτικά! Τραγικό! Δύο χρόνια θυσιών, αμέτρητες στρατιωτικές επιτυχίες (Βαλτέτσι, Τριπολιτσά κ.ο.κ.) συνιστούν αποτυχία; Δε γνωρίζω αν όσοι τα λένε αυτά κατέχουν από στρατιωτική ιστορία. Φαντάζομαι ότι στο θολό τους μυαλό ίσως και να θεωρούν ότι ένας πόλεμος πρέπει να διαθέτει συνεχείς νίκες σε όλες τις μάχες… Η εισβολή του Ιμπραήμ δεν κατόρθωσε να «σβήσει» τις επαναστατικές εστίες. Στρατιωτικά, όντως προκάλεσε σοβαρές ήττες (οι οποίες οφείλονταν και στο γεγονός του εμφυλίου που είχε ξεσπάσει, τον οποίο κάποιοι εντέχνως μεγαλοποιούν, αναφέροντας μια εντελώς αβασάνιστη άποψη που εξυπηρετεί συγκεκριμένα ιδεολογικά συμφέροντα). Αλλά η επανάσταση είχε ήδη προκαλέσει τον γενικότερο σεβασμό των ξένων διπλωματών, οι οποίοι, για δικούς τους λόγους, άρχισαν να ενδιαφέρονται για την εξέλιξή της. Υπό την πίεση της αυτοθυσίας των πολεμιστών του ’21 οι ξένες ηγεσίες αποφάσισαν ότι δε θα μπορούσε να αφεθεί να συνεχίζει μια τέτοια ταραχώδης κατάσταση στην περιοχή κι άρχισαν να σκέφτονται διάφορα σχεδιάσματα για να την επιλύσουν. Σ’ αυτά τα πλαίσια αποφασίστηκε και η Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Όσο για το… ανθρωπιστικό στοιχείο της επέμβασης, μόνο κάποιος πολύ αφελής θα μπορούσε να το ονομάσει έτσι! Οι Μεγάλες Δυνάμεις αντιλήφθηκαν ότι τους συνέφερε να βοηθήσουν τους Έλληνες στη δημιουργία ενός μικρού, εύκολα ελεγχόμενου απ’  αυτές, κράτους που διέθετε ισχυρό ναυτικό χαρακτήρα. Εξάλλου, η ίδια η ναυμαχία που εξουδετέρωσε τον Ιμπραήμ, ΔΕΝ ήταν απόφαση των ίδιων των Μεγάλων Δυνάμεων! Όταν ο Βρετανός Ναύαρχος Κόδριγκτον επέστρεψε στην Αγγλία, οι πολιτικοί τού ζητούσαν εξηγήσεις επί ποινή καθαιρέσεως για τη ναυμαχία!

Αλλά έχω διαβάσει κι άλλες ανακρίβειες. Η κατάκτηση και καταστροφή της Τριπολιτσάς αποκαλείται «εθνοκάθαρση», οι Αρβανίτες αποκαλούνται… Αλβανοί και τα πληρώματα του… Ελληνικού στόλου ήταν… ξένοι (αδιευκρίνιστης εθνικότητας)! Άλλο το εκδικητικό μένος (που υπήρχε) έναντι των Τούρκων – οι οποίοι, για κάτι εκατοντάδες χρόνια πριν έκοβαν κεφάλια και θανάτωναν όποιον ήθελαν, μόνο και μόνο επειδή ήταν Χριστιανός! - άλλο η εθνοκάθαρση! Το έθνος των… Αλβανών (πολύ πρόσφατη εμφάνιση στην Ιστορία, σαν το έθνος των…Σκοπιανο-Μακεδόνων) δεν ήταν το ίδιο με τους Αρβανίτες, οι οποίοι, παρεμπιπτόντως μιλούσαν άλλη διάλεκτο, όχι άλλη γλώσσα (όπως, εξάλλου και οι ναύτες του στόλου, οι οποίοι ήσαν από διαφορετικές περιοχές με διαφορετικές διαλέκτους). Αλλά, αυτά είναι ψιλά γράμματα! Όταν καίγεσαι να παραποιήσεις την Ιστορία, όλα αυτά σου φαίνονται ως… λεπτομέρειες!

Θα έχουμε ωριμάσει ως έθνος, όταν οι άνθρωποι που (αυτο)αποκαλούνται διανοούμενοι θα πάψουν να συμπεριφέρονται σα να είναι ξένοι στη χώρα τους ή, ακόμα χειρότερο, όταν προτάσσουν την όποια ιδεολογία τους μπροστά από την εθνική τους ταυτότητα. Όταν θα πάψουν να έχουν λόγο άνθρωποι που θεωρούν κατόρθωμα την παραποίηση της Ιστορίας και την αποδόμησή της, με ψευδή ή ανακριβή στοιχεία. Όταν οι δήθεν σπουδαίοι διανοούμενοι προβαίνουν σε αναλύσεις (ιστορικές ή πολιτικές) τόσο απλοϊκές και με τέτοια ένδεια, ώστε φτάνει ο οποιοσδήποτε εκπαιδευτικός με λίγη πείρα να αντικρίζει σε… Εκθέσεις Ιδεών μαθητών Λυκείου μεγαλύτερη εμβρίθεια και εμβάθυνση! Προσωπικά, μάλιστα θεωρώ προσβολή να χρησιμοποιείται από τέτοιους ανθρώπους η Σολωμική ρήση (κι όχι… ρήμα) που ταυτίζει το αληθές με το εθνικό, διότι αυτοί οι άνθρωποι δε γνωρίζουν τι σημαίνει αληθές, ενώ απεχθάνονται κάθε έννοια εθνικού! Αυτό περίμενα να καταφέρει η Επιτροπή 21: να αναδείξει ακριβώς τη σημασία του αληθούς και να την εντάξει στην έννοια του εθνικού μέσω πραγματικών ιστορικών γεγονότων και αντικειμενικών ερμηνειών τους. Προφανέστατα, δεν τα κατάφερε.

Η Επανάσταση του 1821 ήταν μια πράξη αντίστασης, καταρχήν, ενάντια σε μια δυσβάσταχτη τυραννία των Οθωμανών Τούρκων, σε μια καταπίεση όχι μόνο οικονομική ή πολιτική, αλλά και θρησκευτική. Η επανάσταση βασίστηκε στην εθνική (κι όχι βέβαια ταξική…) αφύπνιση του Ελληνικού λαού. Χρειάστηκε να προηγηθεί ο Νεοελληνικός διαφωτισμός, άξιοι δάσκαλοι, πολλές μικρές εξεγέρσεις που δεν είχαν ευτυχή κατάληξη αλλά έσπειραν τον σπόρο. Ήταν μια επανάσταση συνειδητοποιημένων ανθρώπων, οι οποίοι μάλιστα προέρχονταν από όλο το ταξικό φάσμα (από τους πολύ πλούσιους έως τον φτωχό λαό), με μοναδικό κοινό σημείο την εθνική τους ταυτότητα, άμεσα συνδεδεμένη με τη θρησκευτική τους πίστη και την αίσθηση μιας ιστορικής καταγωγής από έναν εξαίρετο λαό. Οι άνθρωποι που ξεσηκώθηκαν θυσίασαν τα πάντα: τις οικονομίες τους, τις οικογένειές τους, τις καλλιέργειές τους, ακόμα και την ίδια τους της ζωή.

Δεν βλέπω σήμερα ανθρώπους τέτοιου αναστήματος. Πρόθυμους, δηλαδή να θυσιάσουν ούτε καν τη ζωή τους - την οικογενειακή τους ηρεμία, την επαγγελματική ή κοινωνική τους θέση, τις οικονομίες τους – όχι για εξεγερθούν ή να επαναστατήσουν. Για να μιλήσουν απλώς ελεύθερα, να μη φοβούνται να πουν τη γνώμη τους μήπως τους αποκαλέσουν με όρους μη πολιτικής ορθότητας. Δεν βλέπω σήμερα ανθρώπους να υψώνουν το ανάστημά τους στις μικρές ή μεγάλες αδικίες που συμβαίνουν δίπλα τους. Δεν βλέπω σήμερα ανθρώπους που αντιλαμβάνονται τη ζωή τους ως μέρος ενός συνόλου και τη θέτουν στην υπηρεσία ιδανικών διαχρονικών και διατοπικών που ξεπερνούν τον δικό τους μικρόκοσμο.

Ο Κολοκοτρώνης είπε κάποτε ότι ο κόσμος τους αποκαλούσε τρελούς. Ο ίδιος αποδεχόταν αυτόν τον χαρακτηρισμό, λέγοντας ότι αν δεν ήμασταν τρελοί, δεν θα κάναμε ποτέ την επανάσταση. Και τι δεν θα’ δινα να ξανάβλεπα σήμερα κάτι τέτοιους τρελούς. Και τι δεν θα’ δινα…

*Ο Δημήτρης Γκίκας είναι Διδάκτωρ Πολιτικής και Αισθητικής Φιλοσοφίας