Θεόφιλος Χατζημιχαήλ (1866-1934)

Θεόφιλος - Αθηνά και Άρτεμις, π. 1927 - 1934

Γράφει η Άννα Δημητρίου

Ή Ελληνική λαϊκή τέχνη ζωντανεύ­ει παραδόσεις της πατρίδας μας, ήθη καί έθιμα της, άπό τά όποια σήμερα πολύ λίγα έχουν μείνει ζωντανά! Συνε­χίζει την αίσθητική της παράδοση πού σήμερα μέ τά διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα έχει δυστυχώς εκλείψει. Διαιωνίζει μ' άλλα λόγια τόν λαϊκό μας πολιτισμό.

"Αν έξετάση κανείς αναλυτικά τά διάφορα τμήματα τής ελληνικής λαϊ­κής τέχνης θά διπιστώση ρίζες βαθύ­τατες, προϊστορικές, αρχαίες Ελληνι­κές βυζαντινές. Τρίγωνα, διάφορες φόρμες σταυρών, έλικες, αρχαίοι μαίανδροι, τό δέντρο τής ζωής, οί δικέφαλοι αετοί, τά παγώνια, άνθρωπόμορφοι παραστάσεις, τά καράβια μέ τά παμπάλαια σχήματα είναι τά συνη­θέστερα στοιχεία τής λαϊκής τέχνης, σχήματα καί σύμβολα παλαιότατα, πού χωρίς εξαίρεση ανήκουν στόν κύκλο τού ελληνικού πολιτισμού.

έργο του Θεόφιλου

Ή Ελληνική λαϊκή τέχνη εκδηλώνε­ται κατ’ εξοχήν στήν λαϊκή ζωγραφική ή είκονόγραφία, την αρχιτεκτονική την χειροτεχνία, υφαντική, κεραμεική,  αργυροχρυσοχοΐα, ξυλογλυπτική, κλπ.

Όλες οί εικονογραφήσεις όχι μόνο τών εκκλησιών, άλλά καί των διαφόρων άλλων οίκοδομημάτων ολοκλήρου τής Ελλάδος οφείλονται στους λαϊκούς αυτοδίδακτους ζωγράφους. Τά θέματα τους ήταν ιστορικά, σκηνές άπό τήν καθημερινή ζωή, Ιστορικά πρόσωπα, θαλασσογραφίες, τοπία, καΐκια, κτίρια, μεταξύ τών οποίων συνηθέστερα ήταν οί αναπαραστάσεις τής Κωνσταντινουπόλεως καί τής Αγίας Σοφίας κλπ.

Ένας άπό τούς αυτοδίδακτους αυ­τούς λαϊκούς ζωγράφους υπήρξε καί ό Θεόφιλος πού τόν περασμένο Μάρτιο έκλεισαν ογδόντα  χρόνια άπό τό θάνα­το του. Ό Θεόφιλος γεννήθηκε στήν Μυτιλήνη. Δέν έτυχε σχολικής μορφώσεως καί ασκώντας διάφορα επαγγέλματα κατέληξε «ένας τρελλός σοφατζής» όπως τόν αποκαλούσαν ειρωνικά οί συγχωριανοί του.

Φορούσε πάντα φουστανέλα κι ας μην ήταν

η φορεσιά της ιδιαίτερης πατρίδας του, μια

 κάπα χειμώνα- καλοκαίρι  και στα πόδια

τσαρούχια, που από τις πολλές σόλες  ήταν 

ασήκωτα. Στο χέρι βαστούσε μπαστούνι 

και σε έναν τορβά που κρεμόταν στον ώμο 

του έμπηγε ένα ξύλο με μια σημαία βυζαντινή, 

με τον αετό. Την παράξενη εμφάνιση 

συμπλήρωναν μακριά μαλλιά δεμένα 

κότσο με ένα κορδόνι, όπως κάνουν οι 

παπάδες, μεγάλα νύχια αλλά και μια ήρεμη, 

απόκοσμη έκφραση. Έτσι περιγράφουν 

τον Θεόφιλο όσοι τον γνώρισαν. 

«Ή λιγδιασμένη φουστανέλλα του, ή στολή τού Μεγαλέξανδρου καμωμέ­νη άπό μπογιατισμένα χαρτόνια καί κουρέλια, τά παράφωνα τραγούδια του μέ τήν συνοδεία χαλασμένης φυσαρ­μόνικας, τά ζωύφια πού ευδοκιμούν στά εσώρουχα του, γενικά ό ασυνήθι­στος τρόπος τής ζωής του τόν βάζουν στό περιθώριο τής κοινωνικής ζωής» λέγει ό λαογράφος καί μελετητής τού έργου του Κίτσος Μακρής. Τελικά βρί­σκει καταφύγιο στά πηλιορείτικα χω­ριά, όπου ζωγραφίζει τά μαγαζιά τών χωριανών, γιά μεγάλο χρονικό διά­στημα.

Τά θέματα πού τόν εμπνέουν είναι Ιστορικά, μυθικά, ήρωϊκά, άλλά καί σκηνές άπό τήν αγροτική καθημερινή ζωή.

Ό Θεόφιλος έγινε πολύ γνωστός μετά τόν Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο χάρις είς τό ενδιαφέρον προσωπικοτή­των, σάν τόν Κώστα Ούράνη καί τόν συμπατριώτη του Έλληνογάλλο

τε­χνοκρίτη καί έκδοτη Τεριάντ. Έγιναν εκθέσεις έργων του έδώ καί στό Παρί­σι, μάλιστα ό Τεριάντ πριν  χρόνια ίδρυσε καί μουσείο Θεόφιλου στην Μυτιλήνη  Άλλά καί σήμερα προσωπικότητες των γραμμάτων καί τής Τέχνης, σάν τόν ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, καί τόν ζωγράφο Γιάννη Τσαρούχη, ασχολήθη­καν μέ αγάπη καί θαυμασμό γιά τό έργο τοϋ λαϊκού ζωγράφου.

Ό Θεόφιλος πέθανε στήν πατρίδα του Μυτιλήνη τόν Μάρτιο τοϋ 1934.