ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΕΝ ΔΥΝΑΜΕΙ ΣΩΡΕΙΤΕΣ (Ὁ συλλογισμὸς τῶν Μεγαρικῶν Φιλοσόφων καὶ ἡ ἑνότητα τῶν Ἑλλήνων)

Τοῦ Ἀντωνίου Ἀ. Ἀντωνάκου

Καθηγητοῦ, Κλασσικοῦ Φιλολόγου,

Ἱστορικοῦ, Συγγραφέως

Ἂν προσέξουμε καλὰ τὶς πολιτικὲς διαφορὲς τῶν κομμάτων, θὰ διαπιστώσουμε ὅτι ὑπάρχουν διαφωνίες σὲ πολλὰ θέματα, ἔτσι ὥστε, ὅταν μία κυβέρνηση ἔρχεται στὴν ἐξουσία καταργεῖ τὶς θέσεις τῆς προηγούμενης. Σὲ ἕνα θέμα ὅλες οἱ μεταπολιτευτικὲς κυβερνήσεις, κατὰ τὴν γνώμη μου, ὄχι μόνο φαίνεται νὰ συμφωνοῦν ἀλλὰ προχωρεῖ ἡ κάθε μία, ἄλλη συνειδητὰ ἄλλη ἀσυνείδητα, καὶ ἕνα ἀκόμη βῆμα ἀπὸ τὴν προηγούμενη στὴν ἀποδόμηση! "Στὸ θέμα τῆς καταστροφῆς ἑλληνικῆς γλώσσας", ὅπου ἡ κάθε κυβέρνηση ὄχι μόνο δὲν ἄλλαζε ὅ,τι κακὸ εἶχε κάνει ἡ προηγούμενη ἀλλά, ἀντιθέτως, τὸ συμπλήρωνε καὶ τὸ ἀποδεχόταν διὰ τῆς ἀνοχῆς τῶν λαθῶν τῶν προηγουμένων!

Στὴν καταστροφὴ ὅμως τῆς ἑλληνικῆς εἴμαστε ὅλοι συνυπεύθυνοι κι ὄχι μόνο οἱ κυβερνήσεις ἢ τὰ κόμματα. Ὅλοι! Πολιτικοί, πνευματικὸς κόσμος, ἀκαδημαϊκοὶ πανεπιστημιακοί, καθηγητές, δάσκαλοι, δημοσιογράφοι καὶ ἁπλοῖ πολίτες (μὲ τὶς ἐξαιρέσεις βεβαίως ποὺ ἐπιβεβαιώνουν τὸν κανόνα). Εἴμαστε συνυπεύθυνοι μὲ τὴν ἀνοχή μας. Εἴμαστε συνυπεύθυνοι ἐπειδὴ δὲν ὁμιλοῦμε, ἐπειδὴ δὲν διαμαρτυρόμεθα. Ἐπειδὴ ἀφήσαμε νὰ περάσει τόσος χρόνος ἀνεκμετάλλευτος καὶ κυρίως ἐπειδὴ κάναμε τὴν γλῶσσα μας, τὴν ἱερότερη καὶ σημαντικώτερη παρακαταθήκη μας, «ὄργανο» στὰ χέρια πολιτικῶν, ποὺ ὄχι μόνο δὲν ἤξεραν νὰ παίξουν οὔτε "μία θεία νότα" σὲ αὐτό, ἀλλά, ἀντιθέτως, τὸ κατέστρεφαν σιγὰ σιγὰ γιὰ νὰ μὴ μπορεῖ νὰ βγάλει σωστὴ "νότα" ἀκόμη καὶ στὰ χέρια ἀτόμων μὲ ταλέντο.  

Ἀκούω πολλὲς φορές... «Μὰ τί νὰ κάνουμε, ποὺ εἴμαστε λίγοι». Αὐτὴ ἡ φράση ὑπεκφυγῆς χαρακτηρίζει κατὰ τὴν γνώμη μου, ὄχι Ἕλληνες μὰ ραγιάδες. Ἂν σκέφτονταν ἔτσι οἱ Ἕλληνες τοῦ 1821, θὰ εἴχαμε ἀκόμη τουρκικὴ κατοχή.

Ὁ καθένας ἀπὸ ἐμᾶς ἔχει μεγάλη δύναμη, ἡ ὁποία προστιθέμενη στὴν δύναμη ἄλλων ὁμοϊδεατῶν μπορεῖ νὰ ἀλλάξει τὰ πάντα. Αὐτὴ εἶναι ἡ γνωστὴ θεωρία τοῦ «σωρείτου» τῆς Μεγαρικῆς φιλοσοφικῆς Σχολῆς, ἡ ὁποία φυσικὰ δὲν διδάσκεται στὰ σχολεῖα γιὰ νὰ μὴ γνωρίζουν τὰ ἑλληνόπουλα τὴν δύναμη ποὺ ἔχουν. Ἂν γίνουμε ὅλοι ἐν δυνάμει σωρεῖτες τὰ πράγματα θὰ ἀλλάξουν. Καὶ γιὰ νὰ γίνει αὐτὴ ἡ θεωρία μὲ ἁπλὸ τρόπο κατανοητή, θὰ τὴν ἀναλύσω μὲ κάποια παραδείγματα.

Ὁ φιλοσοφικὸς συλλογισμὸς μὲ τὴν ὀνομασία «σωρείτης» ἦταν ἐπινόηση τοῦ Εὐβουλίδου, τῆς Μεγαρικῆς Σχολῆς καὶ ἐχρησιμοποιεῖτο συχνὰ στὶς συζητήσεις καὶ τὰ μαθήματα τῆς Σχολῆς αὐτῆς. Κατ' ἄλλους ἡ πατρότης τοῦ σωρείτου ἀνήκει στὸν Διόδωρο. Ὁ σκοπὸς αὐτοῦ τοῦ συλλογισμοῦ εἶναι νὰ ἀποδείξει ὅτι ἠ ἀποδοχὴ τῆς σχετικότητας καὶ ὄχι ἡ ἀπολυτότητα τῶν πραγμάτων θὰ μᾶς βοηθήσει νὰ ἐπιλύσουμε πολλὰ προβλήματα βλέποντάς τα  στὶς σωστές τους διαστάσεις. Ἀπὸ εἰδικοὺς ἐπιστήμονες ἔχει ἀκόμη ὑποστηριχθεῖ ὅτι τὴν θεωρία τοῦ σωρείτου τὴν ἀντέγραψε καὶ ὁ Κάρολος Μὰρξ καὶ τὴν ἐνσωμάτωσε ἀκέραια στὸ δικό του ἔργο.

Ἡ θεωρία ὅμως τοῦ σωρείτου τῆς Μεγαρικῆς Σχολῆς ἔχει πολὺ μεγάλο βάθος, καὶ ἀπὸ τὴν μεταφορά του στὴν πρακτικὴ τῆς κοινωνικῆς ζωῆς, θὰ προκύψουν χρήσιμα συμπεράσματα. Ἂν σήμερα κάναμε τὸ ἴδιο πρᾶγμα μὲ ὅλα τὰ φιλοσοφικὰ προβλήματα καὶ ἂν ἐξετάζαμε τὴν σύγχρονη ἐφαρμογή τους θὰ γινόμασταν σίγουρα καλλίτεροι ἄνθρωποι. Ἂς δοῦμε ὅμως, τί εἶναι ὁ σωρείτης τῶν Μεγαρικῶν φιλοσόφων.

 Ὁ συλλογισμὸς αὐτὸς ἔχει σχέση μὲ τὴν δημιουργία τῆς ἐννοίας «τοῦ σωροῦ» καὶ πότε αὐτὸς δημιουργεῖται. Ἂς ὑποθέσουμε ὅτι ἀφήνουμε σὲ ἕνα σημεῖο ἕναν σπόρο σιταριοῦ. Αὐτὸς δὲν ἀποτελεῖ "σωρό". Τὸ ἴδιο θὰ συμβῆ ἂν προσθέσουμε ἕναν δεύτερο, τρίτο ἡ τέταρτο σπόρο. Ἂν ὅμως αὐτὸ τὸ συνεχίσουμε μέχρι κάποιον ἀριθμό, κάποτε, σὲ κάποιον «Χ»  ἀριθμό, θὰ σχηματισθεῖ ἕνας σωρὸς καὶ ἐμεῖς αὐτὸ θὰ τὸ ἀποδεχθοῦμε.

Ἂν γιὰ παράδειγμα σωρὸς εἶναι οἱ 500 ἢ οἱ 1000 σπόροι (σχετικὸς-ὑποθετικὸς ἀριθμὸς) καὶ τὸ ἀποδεχθοῦμε, αὐτὸ σημαίνει ὅτι σὲ ἕναν σπόρο λιγώτερο (499 ἡ 999) δὲν ὑπῆρχε σωρός. Ἑπομένως, ἂν δεχθοῦμε ὅτι παρὰ ἕνα σπόρο δὲν ὑπῆρχε σωρός, ἐνῷ μὲ ἕναν σπόρο παραπάνω δημιουργήθηκε σωρός, αὐτὸ σημαίνει ὅτι "ἕνας σπόρος, εἶναι ἱκανὸς νὰ σχηματίσει σωρό"!

Ἂν ὑποθέσουμε ὅτι αὐτὴ ἡ διαδικασία γινόταν μέσα σὲ ἕνα πλοῖο, ἂν δηλαδὴ ἀρχίζαμε νὰ δημιουργοῦμε σιγὰ -σιγὰ τὸ φορτίο του ρίχνοντας ἕναν - ἕναν σπόρους σιταριοῦ, θὰ φθάναμε κάποια στιγμὴ σὲ κάποιο σημεῖο ὁριακό. Σὲ ἕναν δηλαδὴ ἀριθμὸ «Χ» κόκκων σιταριοῦ, ποὺ μὲ τὴν πρόσθεση ἑνὸς ἀκόμη, τὸ πλοῖο θὰ βυθισθεῖ...

Κι ἐνῷ μὲ ἕναν κόκκο «μεῖον» τὸ πλοῖο ἔπλεε, μὲ ἕναν κόκκο «σὺν» τὸ πλοῖο βουλιάζει.

Τὸ συμπέρασμα ποὺ προκύπτει ἀπὸ αὐτὸν τὸν συλλογισμὸ εἶναι πολὺ σπουδαῖο: Ἕνας, κόκκος ἔχει τὴν δύναμη νὰ βυθίση ἕνα πλοῖο! Ἂν αὐτὸς ὁ συλλογισμός, τώρα, μεταφερθεῖ στὴν καθημερινὴ ζωή, θὰ διαπιστώσουμε πόσο σημαντικὴ εἶναι ἡ δύναμη ἑνὸς καὶ μόνον ἀνθρώπου.

Ὅταν δηλαδὴ ὁ κάθε ἕνας θεωρεῖ ὅτι μόνος του μπορεῖ νὰ σώσει τὸν κόσμο τότε μπορεῖ νὰ προστεθεῖ στὸν σωρὸ καὶ νὰ εἶναι ἕνας "ἐν δυνάμει σωρείτης". Τὸ νόημα αὐτὸ τὸ ἔχουν ἀναπτύξει διάφοροι σπουδαῖοι Ἕλληνες διανοητὲς μέσα ἀπὸ τὰ κείμενά τους αὐθόρμητα καὶ συνειδητά.

Ὁ ἐξαίρετος συγγραφεὺς Νῖκος Καζαντζάκης στὴν «Ἀσκητική» του, γράφει: «Νὰ ἀγαπᾶς τὴν εὐθύνη. Νὰ λὲς ἐγὼ μόνος μου ἔχω χρέος νὰ σώσω τὸν κόσμο. Ἂν δὲν σωθεῖ ἐγὼ φταίω...»

Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἴων Δραγούμης, ὁ σπουδαῖος αὐτὸς Ἕλλην καὶ πνευματικὸς καθοδηγητὴς στὸ ἔργο του «Ὁ Ἑλληνισμός μου καὶ οἱ Ἕλληνες» λέει: «Ὁ καθένας πρέπει νὰ φαντάζεται πὼς αὐτὸς πρέπει νὰ σώση τὸ ἔθνος του. Ὁ καθένας γεννήθηκε σωτήρας τοῦ ἔθνους του, λίγοι ὅμως ξέρουν πὼς γεννήθηκαν τέτοιοι, δηλαδὴ πὼς αὐτοὶ θὰ τὸ σώσουν, ἂν θέλουν. Πρέπει νὰ φαντάζομαι πὼς ἀπὸ μένα μόνον ἐξαρτᾶται ἡ σωτηρία τοῦ ἔθνους, καί, ἂν δὲν ἤμουν ἐγὼ δὲν θὰ ἦταν κανένας ἄλλος ποὺ νὰ τὸ σώση – ἢ νὰ μὴ κοιτάζω τί κάνουν οἱ ἄλλοι καὶ νὰ φαντάζομαι μόνο πὼς ἐγὼ ἔχω τὸ μεγάλο χρέος τῆς σωτηρίας.»

   Δὲν θὰ μποροῦσε βεβαίως νὰ ἔχει διαφορετικὴ ἄποψη καὶ ὁ  μεγάλος μας ἐθνικὸς ποιητὴς Κωστῆς Παλαμᾶς, ὁ ὁποῖος ἔχει γράψει:   

                     

                      Κι ἂν πλῆθος τ’ ἄσχημα,

                      κι ἂν εἶναι τ’ ἄδεια ἀφέντες,

                      φτάνει μία σκέψη, μία ψυχή,

                      φτάνεις ἐσύ, ἐγὼ φτάνω...

                      Νὰ δώσει νόημα στῶν πολλῶν τὴν ὕπαρξη,

                      ἕνας φτάνει...

 Τὸ νόημα αὐτῶν τῶν στίχων ἀλλὰ καὶ ὅλων τῶν παραπάνω ρήσεων μπορεῖ νὰ συλληφθεῖ καὶ νὰ ἀποδοθεῖ καλύτερα μέσα ἀπὸ τὴν ἐπέκταση τῆς ἀναλύσεως τοῦ σωρείτου. Τὸ συμπέρασμα εἶναι μοναδικό.

Ἡ οὐσιαστικὴ καὶ δυναμικὴ συμμετοχὴ κι ἑνὸς μόνο ἀνθρώπου-πολίτου, ὅταν προστίθεται στὴν δύναμη ποὺ συγκεντρώθηκε ἀπὸ τὴν συμμετοχὴ καὶ πολλῶν ἄλλων μπορεῖ νὰ ἀλλάξει καταστάσεις, νὰ φέρει τὰ πάνω κάτω στὴν ἐξέλιξη τῶν γεγονότων καὶ νὰ πραγματοποιήσει αὐτά, ποὺ ἐκ πρώτης ὄψεως φαίνονται ἀκατόρθωτα. Ὁ καθένας λοιπὸν ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, ὁ καθένας ἀπὸ ἐμᾶς εἶναι, ἂν τὸ συνειδητοποιήσει, καὶ ἕνας ἐν δυνάμει σωρείτης.

Αὐτὰ γίνονται περισσότερο κατανοητὰ ἂν τὰ ἐξετάσουμε στὸ πλαίσιο τῶν διαφόρων ἐθνικῶν ἀλλὰ καὶ κοινωνικῶν ἀγώνων ἑνὸς λαοῦ.

Ἡ προσφορὰ τοῦ κάθε πολίτη ξεχωριστὰ καὶ ὅλων μαζὶ θὰ δώσουν τὸ αἴσιο ἀποτέλεσμα τῆς νίκης καὶ τῆς ἐπιτυχίας, ἐφαρμόζοντας τὸ «ἐν τῇ ἑνώσει ἡ ἰσχύς».

   Αὐτὸ ἀποτελεῖ καὶ τὸ μεγαλεῖο τῆς ἀνθρωποκεντρικῆς ἀντιλήψεως τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων. Ἡ ἀναντικατάστατη ἀξία τοῦ ἀνθρώπου, ὡς ἀτόμου καὶ ἡ προσφορά του στὸ σύνολο εἶναι μοναδική.